الگوواره های حاکم بر نظریات اعجاز قرآن تا قرن پنجم هجری

هر نظریه پردازی علمی بدون شک متاثر از مسائل محیطی و پیرامونی علم یا همان الگوواره ها است. اگر بخواهیم به مسائل اعجاز قرآن و ریشه شناسی نظریات مربوط به آن ژرف تر بنگریم، می توانیم از حوزه های بین رشته ای مانند تاریخ و فلسفه علم مدد گرفته و با استفاده از مبانی و روش های آن به تحلیلی جدید از نظریات اعجاز قرآن دست پیدا کنیم. در این تحقیق، از روش تحلیل تاریخی از مسیر تحلیل الگواره ای (پارادایمی) استفاده شده و یافته های آن حاکی از آن است که دو الگوواره تفسیری و فلسفه افلاطونی، زمینه ساز طرح نخستین نظریه جدی در باب اعجاز قرآن، یعنی نظریه نظام معتزلی شد. این در حالی است که الگوواره تفسیری در سطح متعادل تر آن، با کمک الگوواره های شعر جاهلی و پارادایم علم موسیقی به نظریه نظم القرآن جاحظ بدل شدند. در قرن چهارم و تغییر تقابل گفتمانی به مواجهات درون دینی، اشعری نظریه کلام نفسی را از طریق تقسیم کلام به دو جنبه دال و مدلول و تحت تاثیر و هدایت الگواره های کلام مسیحی و فلسفه ارسطویی صادر کرد و همچنین، اندیشمندان شیعی قرن پنجم با تاثیرپذیری از الگوواره تفسیر اعتزالی به احیاء نظریات صرفه نظام و همفکرانش پرداختند. آنچه در تداوم نظریات اعجاز درون متنی در قرن های پنجم تا دوره معاصر دنبال شد، تکمله ای بود بر نظریه پردازی و ایده های جدیدی که عبدالقاهر جرجانی در قرن پنجم ارائه کرده بود.

Keywords:

اعجاز قرآن , وجوه اعجاز , الگوواره شناسی , معتزله , اشاعره