اسداله تیموری یانسری - Sari Agricultural and Natural Resources University, Department of Animal Science, Sari, Iran
پریسا طاهرنژاد - Animal Science, Sari Agricultural and Natural Resources University, Department of Animal Science, Sari, Iran
سید یحیی کاظمی هریکنده - Associate Professor of Sari Agricultural and Natural Resources University, Department of Basic Science, Sari, Iran

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: عمده­ترین مشکل دامپروری کشور کمبود علوفه است و برای تامین آن، ذرت یکی از محصولات مهم کشاورزی است که سطح کشت و عملکرد آن در دهه ­های قبل به ­طور معنی ­داری افزایش یافته است و پیش‎بینی می‎شود که تقاضا برای ذرت تا سال ۲۰۵۰ دو برابر شود. عوامل زیادی در افزایش یا کاهش محصول ذرت دخالت دارند اما انتخاب هیبرید برتر، سازگار و پرمحصول در هر منطقه از عوامل اصلی افزایش تولید و عملکرد گیاه ذرت است. یکی ازعوامل محدودکننده برای تولید علوفه کمبود منابع آبی و رخداد خشکسالی‎های چند سال اخیر در کشور است. در این راستا، شناخت بهتر ویژگی‎های مورفولوژیک گیاه، آگاهی از عملکرد هیبریدهای مختلف و ارزش تغذیه‎ای آن‎ها در مراحل مختلف رشد و ارقام متفاوت در تغذیه دام ضروری است. به هرحال، پژوهش‎ های اندکی درباره ارزش تغذیه‎ ای ارقام جدید صورت گرفته است. لذا این آزمایش به‎ منظور بررسی اثرات مراحل رشد بر ترکیبات شیمیایی، فراسنجه ‎های تولید گاز و تجزیه پذیری شکمبه ‎ای، در چهار رقم هیبرید ذرت سینگل‎کراس سیمون، سینگل‎کراس والبوم، سینگل‎کراس BC ۶۷۸، و سینگل‎کراس N.S ۷۷۰ طراحی و انجام شد. مواد و روش‎ ها: در این تحقیق، چهار رقم ذرت علوفه ‎ای در مزرعه شرکت بهدیس پروتئین نصر شهرستان بهشهر، استان مازندران، به مساحت حدود یک هکتار برای هر رقم کاشته و پس از عملیات داشت در دو مرحله برداشت و عملیات آزمایشگاهی آن در آزمایشگاه تغذیه دام گروه علوم دامی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری انجام شد. چهار رقم ذرت علوفه­ ای در قالب در طرح کاملا تصادفی در ۴ تیمار و ۴ تکرار و دو مرحله برداشت استفاده شد. ترکیبات شیمیایی شامل ماده آلی، خاکستر خام، الیاف نامحلول در شوینده خنثی و الیاف نامحلول در شوینده اسیدی، پروتئین خام، چربی خام و کربوهیدرات‎ های غیرالیافی تعیین شدند. همچنین ظرفیت تولید گاز و قابلیت هضم با روش آزمایشگاهی و تعیین فراسنجه های تجزیه­پذیری و تجزیه پذیری موثر شکمبه ­ای برای ماده خشک، پروتئین خام و الیاف نامحلول در شوینده ­ی خنثی با انکوباسیون شکمبه ­ای در زمان­ های صفر، ۲، ۴، ۶، ۱۲، ۲۴، ۳۶، ۴۸، ۷۲ و ۹۶ ساعت داخل شکمبه گوسفندان دارای فیستولای شکمبه­ ای انجام شد. یافته‎ ها: ترکیبات شیمیایی تحت تاثیر رقم و زمان برداشت قرار گرفت. در دو مرحله ی برداشت، مقدار پروتئین خام و درصد ماده خشک در رقم سینگل کراس NS۷۷۰ و چربی، الیاف نامحلول در شوینده خنثی و الیاف نامحلول در شوینده اسیدی در رقم سینگل کراس BC۶۷۸ به طور معنی داری بالاتر بود. اثر رقم ذرت بر فراسنجه های تولید گاز در زمان های برداشت، متفاوت بود. در برداشت اول و دوم، نرخ تولید گاز و گازتولیدی در ۹۶ ساعت، قابلیت هضم ماده آلی، انرژی قابل متابولیسم و غلظت اسیدهای چرب کوتاه زنجیر در رقم سینگل­کراس NS۷۷۰ بیشتر بود. ظرفیت تولید گاز در ارقام سینگل­کراس­سیمون و سینگل­کراس NS۷۷۰ در مرحله اول و دوم برداشت تفاوت معنی­ دار داشت. ثابت نرخ تولید گاز در مرحله دوم برداشت بین تیمارها تفاوت داشت و در ارقام سینگل ­کراسBC۶۷۸ و سینگل­ کراسNS۷۷۰ بیشتر از ارقام سینگل کراس سیمون و سینگل کراس والبوم بود. درصد قابلیت هضم ماده آلی بین تیمارها در برداشت اول و دوم تفاوت داشت و در برداشت اول قابلیت هضم ماده آلی در سینگل ­کراس­ سیمون و سینگل ­کراسNS۷۷۰ بیشتر بود و در برداشت دوم بیشترین مقدار قابلیت هضم را سینگل‎ کراس سیمون داشت. غلظت اسیدهای چرب فرار نیز بین تیمارها در برداشت اول و دوم تفاوت معنی داری داشت غلظت آن در سینگل کراس سیمون در برداشت اول و دوم دارای بیشترین مقدار بود. تجزیه پذیری ماده خشک، پروتئین خام و الیاف نامحلول در شوینده خنثی، بخش های سریع تجزیه، کند تجزیه، بالقوه قابل تجزیه و تجزیه پذیری موثر در نرخ عبور ۲، ۵ و ۸ درصد در سیلاژ سینگل کراس NS۷۷۰ بیشتر بود. نتایج تست گاز و تجزیه پذیری نشان داد که در برداشت اول، رقم سینگل کراس NS۷۷۰ ظرفیت تولید گاز، نرخ ثابت تولید گاز و قابلیت هضم ماده آلی و فراسنجه های تجزیه پذیری ماده خشک، پروتئین خام و الیاف نامحلول در شوینده خنثی و تجزیه پذیری موثر بالاتری داشت. نتیجه­ گیری کلی: ترکیبات شیمیایی و تولید گاز ارقام ذرت علوفه ­ای متاثر از نوع رقم و زمان برداشت بوده و در هر دو مرحله از برداشت، مقدار پروتئین خام و ماده خشک در سینگل کراس NS۷۷۰ بیشتر از ارقام دیگر بود درحالی ­که الیاف نامحلول در شوینده خنثی و الیاف نامحلول در شوینده اسیدی و چربی در سینگل کراس BC۶۷۸ بالاتر بود. تجزیه پذیری ماده خشک، بخش های سریع تجزیه، کند تجزیه، بالقوه قابل تجزیه و تجزیه پذیری موثر (در دو برداشت اول و دوم) در سینگل کراس NS۷۷۰ بیشتر بود. بخش بالقوه قابل تجزیه پروتئین و الیاف نامحلول در شوینده خنثی و در سینگل­ کراس NS۷۷۰ و ثابت نرخ تجزیه و تجزیه پذیری موثر آن در سینگل­ کراس NS۷۷۰ مقدار بیشتری داشت و با افزایش بلوغ گیاه در زمان برداشت کاهش یافت. نتایج سنجش و تست گاز و تعیین فراسنجه های تجزیه پذیری نشان داد که در برداشت اول، رقم سینگل کراس NS۷۷۰ ظرفیت تولید گاز، نرخ ثابت تولید گاز و قابلیت هضم ماده آلی و فراسنجه های بخش تند و کند تجزیه و بخش بالقوف قابل تجزیه و ثابت نرخ تجزیه پذیری ماده خشک، پروتئین خام و الیاف نامحلول در شوینده خنثی و تجزیه پذیری موثر بالاتری داشت.

Degradability parameter, Fodder corn, Gas production, Growth stage, Variety, تولید گاز, ذرت علوفه ­ای, فراسنجه تجزیه ­پذیری, واریته, مرحله رشد