زهرا علیمرادی - دانش آموخته دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران
رضا مهکام - استادیار گروه روانشناسی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) قم

هدف این پژوهش، مقایسه «پایگاه های شخصیت» با «مراتب نفس» بر اساس رویکردهای فلسفی، عرفانی و تفسیری است که با «روش تحلیل کیفی متون» و رعایت «قواعد و ضوابط تفسیر» و «رویکردی میان رشته ای» صورت گرفته است. از نتایج این پژوهش، استخراج الگوی مفهومی مراتب نفس بر اساس رویکردهای فلسفی، عرفانی و تفسیری است. الگوی استخراج شده میتواند تناظری برای درک بهتر پایگاههای شخصیت در نظریه روان تحلیلگری با مراتب نفس ارائه کند. از این رو، میتوان «نفس ملهمه» و «نفس عاقله» را متناظر با ساختار «من»، «نفس مسوله» و «نفس اماره» را متناظر با ساختار «نهاد» و «نفس لوامه رحمانی» و «نفس لوامه شیطانی» را متناظر با ساختار «فرامن» در نظر گرفت. در روان تحلیلگری، برای مراتب نفس «مطمئنه، راضیه و مرضیه» به علت تفاوت مبانی انسان شناسی، تناظری قابل تصور نیست. تفاوت دیگر بین دو رویکرد، ترتیب تحقق و ایجاد آنهاست به گونهای که نفس ملهمه اولین مرتبه نفس است، اما در روان تحلیلگری، نهاد اولین مرتبه وجودی روان است.

پایگاههای شخصیت, مراتب نفس, روان تحلیلگری, تطور نفس, روانشناسی اسلامی, ملاصدرا