سعید امینی - دانشجوی دکتری، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران
علی سلطانی - دانشیار، گروه علوم جنگل، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران
مژگان عباسی - دانشیار، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

سابقه و هدفبیشتر آتش سوزی های سطحی در مناطق طبیعی ایران، انسان ساز و عمدی و اغلب قبل از فصل بارندگی و یا در اوج گرما با هدف کاهش زیتوده روی زمینی و تغییر کاربری زمین شعله ور می شوند. اکوسیستم های مختلف واکنشهای متفاوتی را به آتش سوزی های سطحی نشان می دهند. تحقیق حاضر به بررسی توانایی و رفتار مقاومت و تاب آوری اکولوژیکی در مقابل آتش سطحی در چهار جامعه گیاهی درختچه زار و جنگلی که در امتداد یک گرادیانت ارتفاعی قرار گرفته اند، می پردازد. بعلاوه، این مطالعه به درک اینکه چگونه تنش چرا بر پاسخ به آتش در این جوامع اثر می گذارد، کمک میکند.مواد و روش هااین مطالعه که از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۲ در شرق دامنه های کوه های آرارات کوچک انجام شد، بر روی چهار جامعه گیاهی متمرکز بود: : اسکنبیل (Calligonum crinitum)، تنگرس (Rhamnus pallasii)، بادام کوهی (Prunus lycioides) و ارس (Juniperus excelsa) که در امتداد شیب ارتفاعی از ۸۰۰ تا ۱۹۰ متر قرار داشتند. هر جامعه به مناطق چرا و محافظت شده تقسیم شد و یا یک رویداد آتش سوزی یا دو رویداد آتش سوزی را تجربه کردند. مقاومت و تاب آوری اکولوژیک با مقایسه پوشش گیاهی قبل و بعد از آتش سوزی و میزان بازیابی در سال های بعدی کمی سازی شد. یک مدل خطی کلی اثرات اجتماع، اختلالات (آتش و چرا) و فراوانی آتش سوزی را ارزیابی کرد، در حالی که تجزیه به مولفه های اصلی (PCA) روابط بین پوشش، مقاومت، تاب آوری و بارش را تحلیل کرد.یافته هاجامعه اسکنبیل کمترین مقاومت و بالاترین تاب آوری را نسبت به مناطق مورد مطالعه دیگر نشان داد. با تغییر ارتفاع از سطح دریا، شیب متمایزی از هر دو شاخص مقاومت و تاب آوری اکولوژیک قابل تفکیک بود. جامعه ارس در یک سو و جامعه اسکنبیل در سوی دیگر این طیف تغییرات قرار داشتند. اثر قابل توجهی در وضعیت حفاظتی اراضی به عنوان یک عامل مهم در تفاوت در مقاومت اکولوژیکی جوامع مختلف دیده نشد. با این حال، به جز در مورد جامعه تنگرس، عامل حفاظت نقش کلیدی در تعیین سطوح تاب آوری ایفا کرد و مناطق حفاظت شده عموما تاب آوری بیشتری نسبت به همتایان بدون حفاظت خود نشان دادند. تکرار آتش تاثیرات متفاوت بر شاخص های مقاومت و تاب آوری داشت. به جز دو جامعه ارس و بادام کوهی که پس از آتش دوم از مقاومتشان کاسته شد، مقاومت اکولوژیکی بین جوامعی که یک یا دوبار دچار آتش شده بودند به طرز چشمگیری متفاوت نبود. از نظر تاب آوری، کاهش قابل توجهی در جوامع تنگرس و بادام کوهی پس از آتش دوم مشاهده شد، در حالی که دو جامعه دیگر در این خصوص یکسان عمل کردند. نقشه توزیع فضایی نمونه های متاثر از آتش سوزی تصویری نگران کننده از فقدان عمومی پایداری اکولوژیکی در سراسر منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد. بجز برخی از نمونه ها از جوامع بادام وحشی و تا حد کمتری ارس، اکثر این نقاط دور از خط همبار بهبودی کامل قرار داشتند. در آنالیز PCA تمام نمونه های اسکنبیل با شاخص تاب آوری همگرایی نشان دادند. نقاط جوامع ارس و تنگرس به ترتیب توسط بردارهای شاخص مقاومت و پوشش متمایز شدند. نمونه های جامعه بادام وحشی هم در منطقه محاط شده توسط بردارهای پوشش و مقاومت اکولوژیک قرار گرفتند.نتیجه گیریهر چند روش های افزایش توانایی تاب آوری مانند قرق محدود می تواند پایداری را در بیشتر جوامع افزایش دهد، اما یک راهبرد جامع مدیریت آتش سطحی لازم است که الگوهای مختلف پاسخ به آتش را در این گرادیان ارتفاعی/گیاهی در نظر بگیرد. جامعه بادام کوهی بالاترین پایداری کلی را نشان داد، که نشان دهنده مناسب بودن این گونه برای محیط های در معرض آتش است. تکرار آتش های سطحی می تواند در طولانی مدت به مقاومت و تاب آوری جوامع به شدت آسیب بزند، که تاکید بر نیاز به مدیریت دقیق آتش دارد.

بوم سازگان های نیمه خشک, پویایی پوشش گیاهی, تاب آوری اکولوژیک, چرای دام, مقاومت اکولوژیک