اثر هیومیک اسید و کود حیوانی بر هدایت روزنه ای و متغیرهای رویشی نهال های توت سفید در بستر نهالستان

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: امروزه رشد فزاینده جمعیت کلان شهرها، توسعه صنعتی در این شهرها و نیاز به گسترش فضاهای سبز شهری و کمربند سبز شهری، توجه مدیران را به استفاده و کاشت گونه‎های درختی چندمنظوره بیش از پیش جلب نموده است. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، کاربرد کودهای شیمیایی در عرصه های فضای سبز، پارک ها، کشاورزی، باغداری و فضاهای سبز شهری منسوخ شده است. از مهم ترین دلایل این امر می توان به اثرات نامطلوب زیست محیطی، تخریب تعادل شیمیایی و بافت خاک، برهم زدن اکولوژی جوامع فون و فلور و آلودگی آب های شیرین اشاره کرد. به‎همین دلیل استفاده از انواع کودهای آلی به عنوان یکی از راهکارهای مهم در بهبود تولیدات باغی و زراعی و کاهش خطر بروز آلودگی‎های محیطی به ویژه آلودگی منابع آب های سطحی و زیرزمینی موردتوجه قرار گرفته است. هیومیک اسید یکی از مهم ترین انواع کودهای آلی است که نوعی اسید آلی تثبیت شده و از ترکیبات اصلی هوموس است که خود از فراوان ترین ترکیبات آلی در طبیعت محسوب می شود. استفاده از هیومیک اسید برای گیاهان می‎تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم موجب رشد بهتر گیاهان شود و بدین‎صورت میزان تولید را افزایش داده و کیفیت محصول را نیز بهبود بخشد؛ بنابراین پژوهش حاضر به منظور امکان سنجی تقویت مولفه های رویشی و زنده مانی نهال‎های توت سفید به عنوان پرکاربردترین گونه درختی جهت کاشت در کمربند سبز مشهد تحت تاثیر استفاده از کود هیومیک اسید و کود حیوانی صورت پذیرفت. مواد و روش ها: برای انجام این تحقیق، نهال های دوساله و هم اندازه توت به صورت ریشه لخت تهیه گردید. سپس به بسترهای آماده شده در نهالستان کمربند سبز مشهد جهت کاشت به صورت گودالی و با فواصل کاشت ۱/۵×۱/۵ متر در قالب طرح کاملا تصادفی منتقل گردیدند. در ۵ کرت آزمایشی مجزا، خاک نهالستان با کود حیوانی به‎طور کامل و یکنواخت مخلوط گردید. سپس در دو کرت علاوه بر کود حیوانی مزبور، کود هیومیک اسید به‎شکل محلول و به‎ترتیب با غلظت های۵۰ و ۳۰۰ میلی گرم در لیتر به خاک اضافه و مخلوط شد. در دو کرت دیگر نیز، محلول پاشی بر سطوح برگ نهال ها با غلظت های ۵۰ و ۳۰۰ میلی گرم در لیتر در ابتدای فصل رویش انجام گرفت. برای نهال های کرت پنجم نیز فقط تیمار کود حیوانی در نظر گرفته شد. ۱۰ نهال به عنوان تکرار برای هر تیمار مورد بررسی قرار گرفت. نهال ها پس از کاشت و شماره‎گذاری در ابتدا و انتهای دوره به منظور محاسبه رویش اندازه‎گیری و در طی یک دوره رویشی ۶ ماهه به‎طور یکنواخت آبیاری شدند. پس از گذشت شش ماه از اعمال تیمارها، خصوصیات رویشی و فیزیولوژیکی نهال از جمله ارتفاع نهال، قطر یقه، طول ریشه، تعداد برگ و شاخه، وزن خشک اندام هوایی و ریشه، مقدار تبادلات گازی، شدت فتوسنتز و زنده مانی نهال‎ها اندازه‎گیری و مورد مقایسه آماری قرار گرفت. به‎منظور اندازه‎گیری زی‎توده، نهال ها به‎دقت از خاک خارج شده و پس از شست‎وشوی خاک اطراف ریشه و شمارش تعداد شاخه و برگ، هر نهال به دو قسمت ریشه و ساقه تقسیم شد. سپس در دمای ۷۰ درجه سانتی‎گراد به‎مدت ۴۸ ساعت خشک شده و با ترازوی دیجیتال توزین شدند. در نهایت، داده ها در قالب طرح کاملا تصادفی آنالیز و میانگین آنها با استفاده از آزمون توکی مورد مقایسه آماری قرار گرفت. اندازه‎گیری میزان تبادلات گازی (هدایت روزنه‎ای) و نرخ فتوسنتز در هوای آزاد و تحت شرایط طبیعی دما، نور و رطوبت نسبی هوا با دستگاه قابل حمل اندازه‎گیری تبادلات گازی انجام گرفت. برای این منظور از هر تکرار ۶-۳ برگ بالغ انتخاب شد. تمام اندازه گیری ها بین ساعت ۹ تا ۱۲ صبح در یک روز آفتابی با شدت نور ۱۴۰۰ میکرومول بر مترمربع در ثانیه انجام شد. یافته ها: نتایج نشان داد تیمار هیومیک اسید با غلظت ۳۰۰ میلی گرم در لیتر اضافه شده به خاک باعث ایجاد بیشترین مقادیر میانگین متغیرها شده است؛ به‎طوری‎که بیشترین مقدار رویش قطری (mm ۳/۲)، رویش ارتفاعی نهال (cm ۳۵/۱)، تعداد برگ (۴۵)، تعداد شاخه (۱۶)، وزن خشک ریشه (g ۳۱/۳) و اندام های هوایی (g ۳۸/۱) در تیمار مزبور شده است. مقایسه میانگین متغیرهای فیزیولوژیک نظیر شدت فتوسنتز (μmol m-۲ s-۱ ۱۴/۵)، نرخ هدایت روزنه ای (mol m-۲ s-۱ ۰/۲۳) نیز نشان داد که تیمار هیومیک اسید با غلظت ۳۰۰ میلی گرم در لیتر اضافه شده به خاک بیشترین مقدار را داشته است. پس از آن، تیمار هیومیک اسید ۵۰ میلی گرم در لیتر اضافه شده به خاک و سپس محلول پاشی با هیومیک اسید ۳۰۰ میلی گرم بر لیتر اثرات بهتری نسبت به سایر تیمارها نشان دادند. در کل افزایش هیومیک اسید در خاک عملکرد بهتری را نسبت به محلول پاشی بر سطح برگ نهال های توت سفید داشته است. در تمامی متغیرهای ارزیابی شده، کود حیوانی، کمترین میانگین را ایجاد نمود. نتیجه گیری: قابل ذکر است که اثرات مثبت هیومیک اسید در رویش و زی توده گیاهان به افزایش قابلیت جذب آب و مواد غذایی توسط گیاه و از طرف دیگر اثرات شبه هورمونی آن برای گیاهان نسبت داده می شود. بر اساس نتایج تحقیق حاضر و با توجه به اثرات مثبت هیومیک اسید بر بهبود ویژگی‎های رویشی و نیز شدت فتوسنتز نهال‎های گونه توت و تاثیر معنی دار بر افزایش زیست توده (متغیرهایی نظیر تعداد برگ، تعداد شاخه، رشد طولی نهال، رشد قطری، رشد ریشه و اندام های هوایی)، افزودن کودهای هیومیک اسید به خاک در زمان نهال کاری با گونه توت سفید در فضاهای سبز شهری، باغداری و کمربندهای سبز شهرها بسیار توصیه می شود.

Keywords:

Biomass , Gas exchanges , Green belt , Humic acid , Seedling height increment , White mulberry , تبادلات گازی , توت سفید , رویش ارتفاع نهال , زیست توده , کمربند سبز , هیومیک اسید