بررسی اثر ساخت سد ملاصدرا و تغییرات کاربری اراضی بر منابع آب در حوضه های پایین دست

ساخت سد ملاصدرا در سال ۱۳۸۶ در بالا دست سد درودزن، منجر به تغییرات بسیاری در حوضه های پایین دست خود شامل حوضه دزکرد -کامفیروزو مرودشت -خرامه گردید. این تغییرات در دوبخش اصلی کاربری اراضی و منابع آب در حوضه قابل بررسی می باشد. بررس ی تغییرات کاربری اراضی و پوششزمین (LULC) برای مد یر یت سیستم های زیست محیطی، همچنین اجتماعی - اقتصادی بسیار مهم است. تغییرات LULC میتواند به طور قابل توجهی برشرایط آب وهوایی، تنوع زیستی و فعالیت های اکوسیستم تاثیرگذار باشد. در این تحقیق تغییرات LULC در بازه زمانی سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ در حوضهدزکرد -کامفیروز در استان فارس که سد خاکی درودزن در آن واقع است و مرودشت خرامه در پایین دست آن مورد بررسی قرار گرفت.، همچنین اثر متقابلتغییرات LULC و عوامل هیدرولوژیکی حوضه همچون بارش، تبخیر و، دبی و سطح آب زیر زمینی بر یکدیگر به کمک داده های ماهواره لندست و پلتفرمگوگل ارث انجین (GEE) پرداخته شد. همچنین اثر این تغییرات بر منا بع آب سطحی و زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفت. از سوی دیگر تاثیر نتایج ساختسد ملاصدرا که در بالا دست سد درودزن در سال ۱۳۸۶ ساخته شد و تاثیر ساخت آن بر حوضه دزکرد -کامفیروز و مرودشت -خرامه که در پایین دست قرار دارد نیز مورد بررسی قرار گرفت. بررسی سالانه تغییرات LULC نشان دهنده روند افزایشی پوشش زراعی در حوضه دزکرد -کامفیروز (در بالادست سددرودزن و پایین دست سد ملاصدرا) و روند کاهشی آن در حوضه مرودشت -خرامه (در پایین دست سد درودزن) (به ترتیب به میزان ۷۹ / ۴۰۲ و ۱۴۳۰/۶هکتار در سال) بود. از طرفی تغییرات سطوح غیر قابل نفوذ در هر دو حوضه شاهد روند افزایشی به میزان ۹۵ / ۲۲ در حوضه دزکرد -کامفیروز و ۳۵۴/۴۸ هکتار در سال در حوضه مرودشت خرامه میباشد. زمینهای بایر در حوضه دزکرد -کامفیروز روند نزولی به میزان ۸ / ۳۲۸ هکتار در سال و در حوضه مرودشت خرامه روند صعودی به میزان ۹۸ / ۱۲۶ نشان دادند. . همچنین مساحت دریاچه سد درودزن که به کمک تصاویر ماهوارهای از سال ۱۹۸۵ تا ۲۰۲۱ بدست آمد، روند کاهشی نشان داد. از سوی دیگر تغییرات بدنههای آبی در حوضه دزکرد -کامفیروز روند معنا داری را نشان نداد در حالی که این نوع کاربری در حوضه مرودشت -خرامه روند نزولی با میزان کاهش ۲۳۳ / ۴۴ هکتار در سال داشت. حجم کل ورودی ها و خروجی ها از سد درودزن در بازه زمانی ۲۰۲۲ - ۱۹۹۸ روند کاهشی به ترتیب با میزان کاهش ۰۰۹ / ۰ و ۰۲۰۴ / ۰ میلیون متر مکعب در سال داشت. همچنین تغییرات بارش و تبخیردر هیچ یک از ایستگاه ها روند معنا داری را نشان نداد. اما داده های ایستگاه هیدرومتری بعد از سد درودزن و داده های حاصل از ایستگاه چمریز قبل از سد درودزن، نشان دهنده روند نزولی دبی به ترتیب به میزان ۰۰۳۴ / ۰ و ۰۰۰۴ / ۰بود. از طرفی مساحت دریاچه سد درودزن که به کمک تصاویر ماهواره ای از سال ۱۹۸۵ تا ۲۰۲۱ بدست آمد، روند کاهشی به میزان ۰۰۱ / ۰ کیلومترمربع در سال را نشان داد. بررسی آب تخصیص یافته از سد درودزن برای مصارف مختلف نشان دهنده عدم وجود روند در مصرف کشاورزی، روند صعودی در مصرف شرب و روند نزولی در صنعت بود. نتایج حاصل از هیدروگراف واحد یری زمانی تراز آب زیرزمینی حوضه مرودشت -کربال، خرامه و کامفیروز همگی نشان دهنده روند کاهش سطح آب زیرزمینی (به ترتیب به میزان ۰۰۲۳ / ۰ ، ۰۰۱۲ / ۰ و ۰۰۰۴ / ۰ متر در سال) بودند. تاثیرات LULC ، ساخت سد و عوامل هیدرولوژیکی بر یکدیگر در این تحقیق کاملا واضح است. در این پژوهش، تاثیر ساخت سد ملاصدرا و تغییرات کاربری اراضی (LULC) بر منابع آب در حوضه های پایین دست شامل دزکرد-کامفیروز و مرودشت-خرامه بررسی شد. سد ملاصدرا که در سال ۱۳۸۶ در بالادست سد درودزن ساخته شد، منجر به تغییرات ز یست محیطی و اقتصادی-اجتماعی قابل توجهی در ا ین حوضه ها گردید. تغییرات LULC از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ با استفاده از تصاوی ر ماهواره ای و پلتفرم گوگل ارث انجین (GEE) تحلیل شد. نتا یج نشان داد که پوشش زراعی در حوضه دزکرد-کامفیروز افزای ش و در حوضه مرودشت-خرامه کاهش ی افته است. سطوح غیرقابل نفوذ در هر دو حوضه روند افزا یشی داشت و مساحت در یاچه سد درودزن کاهش پیدا کرد. همچنین، علیرغم نبود تغییرات معنی دار در بارش و تبخیر، د بی آب پس از سد درودزن و سطح آب زیرزمینی در هر دو حوضه روند کاهشی داشتند. جمع بندی: نتای ج ای ن پژوهش نشان میدهد که ساخت سد ملاصدرا و تغییرات کاربری اراضی، تاثیرات مستقیم و قابل توجهی بر منابع آب سطحی و زیرزمینی در حوضه های مورد بررسی داشته است. ا ین تغییرات، همراه با عوامل هیدرولوژ یکی، و منجر به کاهش دسترسی به منابع آب در حوضه های پا یین دست منجر شده و نیازمند مد یریت و برنامه ریزی دقیق تر منابع آب است.

Keywords:

کاربری اراضی و پوشش زمین سد ملاصدرا , سد درودزن , LULC تغییرات کاربری اراضی , بررسی رونددزکرد - کامفیروز , مرودشت- خرامه