بازخوانی انتقادی نقد جامعه شناختی در ایران با تکیه بر مقالات علمی-پژوهشی

جامعه ­شناسی ادبیات بر آن است تا فراتر از برخی شباهتهای ظاهری و محتوایی، تفسیری انتقادی از واقعیت منعکس شده در متن ادبی عرضه کند. در هر یک از رویکردهای نقد جامعه شناسی ادبیات، نسبت میان متن ادبی و واقعیتهای اجتماعی، گاهی در چهارچوب رابطه ای پیچیده و غیرمستقیم و گاهی به شکل رابطه­ای متناظرگونه و مستقیم، ترسیم می شود. با توجه به رواج نقد جامعه شناختی متون ادبی و افزایش گرایش به آن در ایران، ارزیابی آثار و دستاوردهای پژوهشگران این حوزه برای ارائه تصویری درست از وضعیت موجود و شناخت توانمندیها و کاستیهای آن ضروری به نظر می رسد. در این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی، تلاش شده تا با نگاهی روش شناختی به مقالات علمی-پژوهشی این حوزه در دو دهه اخیر که در ایران منتشر شده است، تعداد ۳۰ مقاله گزینش شود و از نظر کیفیت رویارویی با متن ادبی، دقت در اجرای هدفمند نظریه­ ها و کیفیت پردازش اطلاعات بررسی شود تا از این طریق، مهمترین کاستیها و آسیبهای پژوهشهای جامعه شناسی ادبیات در ایران شناسایی، و عوامل اثرگذار بر آنها تحلیل گردد. نتایج این بررسی نشان می دهد که پژوهشهای جامعه شناسی ادبیات در ایران به رغم تنوع در پرداختن به مسئله های مختلف، عموما از نظر خلاقیت در اجرای نظریه­ها کیفیت لازم را ندارد. از دیگر کاستیهای این حوزه می توان به ضعف تفکر انتقادی، تمرکز بر تبیین سطحی روابط میان متن و جامعه، بی­توجهی به رابطه ساختاری و در عین حال رابطه دیالکتیک میان شکل و محتوای اثر ادبی، نظریه زدگی، درک ناقص از ارتباط متن با نظریه، ضعف روش شناختی، کاهش گرایی، بدفهمی متون، گسستگی میان بخش نظری و عملی اشاره کرد.

Keywords:

sociological criticism of literary texts , scientific articles and literary criticism , consideration of topics of concern , and social realities in literary studies , کلیدواژه ها: جامعه شناسی ادبیات در پژوهشهای ادبی , مقالات علمی-پژوهشی و نقد ادبی , مسئله محوری , و واقعیت اجتماعی در پژوهشهای ادبی.