بررسی کمیت و کیفیت اسانس Thymus lancifolius Celak. در شرایط رویشگاهی و مزرعه

سابقه و هدف: گونه آویشن (Thymus lancifolius Celak.) یکی از گونه های انحصاری جنس آویشن در ایران است که به علت داشتن ترکیبات فنولی بالا، از ارزش اقتصادی و دارویی زیادی برخوردار است .با در نظر گرفتن برداشت بی رویه از رویشگاه های آویشن، کم بودن میزان تولید و استاندارد نبودن کمیت و کیفیت مواد موثره به علت تنوع بالای ژنتیکی آویشن، اهلی کردن گونهT. lancifolius Celak. و استانداردسازی آن از اهداف این مطالعه است. در این راستا، کمیت و کیفیت اسانس این گونه آویشن در شرایط طبیعی و زراعی بررسی و مقایسه شد.مواد و روش ها: به منظور بررسی تاثیر عوامل محیطی بر عملکرد کمی و کیفی اسانس گونه T. lancifolius Celak. در شرایط زراعی و رویشگاهی (پنج رویشگاه رزن، اسدآباد، همدان، ملایر و تویسرکان)، این گونه در ایستگاه اکباتان همدان، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار از طریق تکثیر بذر کاشته شد. اسانس گیاهان در مرحله گلدهی کامل به روش تقطیر با آب استخراج و ترکیب های تشکیل دهنده اسانس به وسیله دستگاه های GC و GC/MS اندازه گیری و شناسایی گردید.نتایج: مقایسه درصد اسانس جمعیت های T. lancifolius بیانگر آن است که در رویشگاه با هم اختلاف معنی داری دارند، به طوری که رویشگاه اسدآباد دارای بیشترین درصد اسانس (۳.۸۵%) و رویشگاه ملایر دارای کمترین درصد اسانس (۱.۹۴%) بود. میزان اسانس جمعیت ها در مزرعه هم اختلاف معنی داری داشتند، به طوری که بیشترین درصد اسانس (۴.۱۸%) مربوط به جمعیت اسدآباد و کمترین آن مربوط به ملایر بود (۱.۷۸%). در جمعیت اسدآباد و تویسرکان، درصد اسانس مزرعه از رویشگاه بیشتر بود اما در جمعیت های رزن، همدان و ملایر نمونه های رویشگاهی درصد اسانس بالاتری داشتند. ترکیبات تشکیل دهنده در همه جمعیت ها هم در شرایط رویشگاه و هم در شرایط زراعی تقریبا مشابه بود اما در نوع ترکیبات غالب و نیز میزان آنها تفاوت داشتند. نتیجه حاصل از تجزیه خوشه ای مواد موثره مهم اسانس در پنج جمعیت مورد مطالعه، نشان دهنده وجود دو نوع تیپ شیمیایی (کموتایپ) شامل تیمول (کموتایپ ۱) و ژرانیول/ژرانیل استات (کموتایپ ۲) در دو شرایط مزرعه و رویشگاه بود. در اسانس چهار جمعیت T. lancifolius مربوط به کموتایپ ۱، ترکیب های اصلی شامل تیمول (رویشگاه: ۷۱.۴%-۵۲.۲%، مزرعه: ۶۸.۱%-۴۹.۴%)، کارواکرول (رویشگاه: ۲۳.۵%-۴.۵%، مزرعه: ۲۵.۵%-۳.۹%)، پارا-سیمن (رویشگاه: ۶.۱%-۴.۳%، مزرعه: ۶.۶%-۴.۶%) و گاما-ترپینن (رویشگاه: ۹.۳%-۳.۹%، مزرعه: ۸.۹%-۵.۷%) بودند. در این کموتایپ بیشترین میزان تیمول (۷۱.۴%) در رویشگاه همدان و بیشترین مقدار ترکیبات فنولی (۸۰%) در رویشگاه ملایر مشاهده شد. در جمعیت رزن مربوط به کموتایپ ۲، مواد موثره شامل ژرانیول (رویشگاه: ۵۲.۱%، مزرعه ۳۵.۸%)، ژرانیل استات (رویشگاه: ۲۲%، مزرعه: ۱۶%)، لینالول (رویشگاه: ۶.۳%، مزرعه: ۱۴.۷%) و تیمول (رویشگاه: ۷%، مزرعه: ۱۲%) ترکیب های عمده اسانس را تشکیل دادند.نتیجه گیری: با توجه به نتایج حاصل از بررسی کمیت و کیفیت اسانس جمعیت های مختلف T. lancifolius Celak.، می توان دو کموتایپ اصلی شامل کموتایپ تیمول و کموتایپ ژرانیول/ژرانیل استات را برای اهلی کردن و کشت این گونه در استان همدان معرفی کرد تا ضمن استفاده از آنها در صنایع دارویی از تخریب رویشگاهای آویشن جلوگیری بعمل آورد.

Keywords:

Thymus lancifolius Celak , اسانس , کموتایپ , تیمول , ژرانیول , رویشگاه , مزرعه