بررسی گونه شناختی چراغدان های فلزی دوره تیموری و صفوی در ایران

این مقاله در پی گونه شناسی چراغدان های فلزی تولیدشده در ایران طی دوران اسلامی است. چراغدان های تیموری و بعد از آن نمونه های نسبتا مشابه دوره صفوی از شاخص ترین طرح روشنایی های دوره متاخر اسلامی اند. با آنکه برخی از محققان معتقدند «مشعل ها» یا چراغدان های صفوی ریشه در طراحی فلزکاری هندی دارند و ابداع کاملا جدیدی در فلزکاری ایرانی به شمار می روند، در این پژوهش، سعی شده است نشان داده شود که فرم نوآورانه چراغدان های این دوره را به راحتی می توان در ادامه فرم چراغدان های تیموری نشاند و خوانشی منسجم و مستمر از فرایند توسعه طرح چراغدان های دوره متاخر اسلامی در ایران به دست داد. بدین منظور، این مقاله بر آن است تا، ضمن مطالعه مهم ترین تحولات و تغییرات ایجاد شده در شیوه طراحی فرم چراغدان های دوره تیموری و صفوی، مسیری را که این وسیله ها طی نموده اند شناسایی و ترسیم کرده و بارزترین گونه های چراغدان های فلزی تولید شده در ایران دوره اسلامی را مورد شناسایی قرار دهد. برای انجام این پژوهش از روش تحقیق توصیفی تحلیلی استفاده و درصد بسیار زیادی از اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانه ای جمع آوری شده است. در این بررسی مهم ترین طرح های چراغدان های دوره متاخر اسلامی در سه گروه شناسایی و دسته بندی شده است؛ ۱) چراغدان هایی با مخزن کروی شکل؛ ۲) چراغدان هایی با مخزن استوانه ای شکل، همراه با پایه های مخروط مانند و ظرافت کاری شده؛ و ۳) چراغدان های ستونی شکل یا مشعل ها. در انتهای این پژوهش آشکار شده است که طراحی چراغدان های دوره متاخر اسلامی اغلب مبتنی بر یک مخزن کروی یا استوانه ای شکل بوده است که ابتدا در دوره تیموری بر روی یک پایه تقریبا مخروطی شکل، و بعدها در دوره صفوی بر روی میله های استوانه ای پهن قرار می گرفته اند.

Keywords:

Lampstand , Torch , Later Islamic Period , Timurid Metalwork , Safavid Metalwork , چراغدان , مشعل , دوره متاخر اسلامی , فلزکاری تیموری , فلزکاری صفوی