بررسی عملکرد و اجزای عملکرد برخی ژنوتیپ‎ های علوفه ‎ای کم‎ تانن باقلا (.Vicia faba L)

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: گیاه باقلا یکی از حبوبات مهم محسوب شده و به عنوان یک منبع پروتئین ارزان قیمت کشت می شود. این گیاه به‎دلیل داشتن ویژگی‎های زراعی مناسب از جمله تثبیت نیتروژن و امکان قرارگیری در تناوب زراعی با محصولات پاییزه به ویژه غلات، گیاه بسیار مناسبی برای کشاورزی می‎باشد. همچنین علوفه گیاه باقلا را می‎توان به طور خالص یا مخلوط با گیاهان خانواده غلات سیلو نمود. لذا، بررسی تنوع ژنتیکی این گیاه، به‎نژادگران را در شناسایی پتانسیل و ظرفیت ژنتیکی ارقام مختلف و نیز پی‎بردن به ارتباط بین صفات مختلف با عملکرد علوفه و دانه و تعیین مهم ترین ویژگی‎های مورفولوژیک موثر بر عملکرد کمک می نماید. مواد و روش ها: به‎منظور بررسی عملکرد و اجزای عملکرد برخی ژنوتیپ‎های علوفه‎ای کم‎تانن باقلا، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات کشاورزی قراخیل (مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران) در سال ۱۴۰۱ اجرا شد. مواد گیاهی شامل ۱۱ ژنوتیپ باقلا متشکل از نه لاین کم تانن باقلا با منشا ایکاردا به‎همراه رقم کم تانن مهتا و دارای تانن شادان با منشا ایران بود. هر ژنوتیپ در شش خط شش متری کشت شدند. فاصله بین ردیف ۶۰ سانتی متر و فاصله بوته روی ردیف ۸ سانتی متر در نظر گرفته شد. کاشت بذور به‎روش دستی و در عمق ۵ سانتی‎متری خاک و در آبان ماه صورت گرفت. از زمان کاشت تا برداشت ضمن عملیات زراعی، یادداشت‎برداری‎های لازم در مراحل مختلف رشد و نمو انجام شد. بعد از ثبت داده‎های عملکرد و اجزا عملکرد، تجزیه واریانس داده‎ها انجام و میانگین تیمارها با روش حداقل اختلاف معنی داری (LSD) و با استفاده از نرم افزار SAS ۹.۰ مقایسه شد. گروه‎بندی ژنوتیپ‎های باقلا، با استفاده تجزیه خوشه‎ای براساس فاصله اقلیدسی و به‎روش وارد انجام شد. همبستگی بین صفات به‎روش پیرسون و تجزیه رگرسیونی به‎روش گام به گام با استفاده از نرم افزار SPSS ۱۸ محاسبه شد. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس داده‎ها نشان داد که تفاوت معنی‎داری بین ارقام باقلا از نظر صفات وزن برگ خشک، وزن ساقه خشک، روز تا سبز شدن، وزن خشک علوفه و عملکرد دانه اختلاف معنی‎داری در سطح احتمال ۱ درصد و برای صفات وزن برگ تر، وزن غلاف خشک، وزن تر علوفه و شاخص برداشت اختلاف معنی‎داری در سطح احتمال ۵ درصد وجود دارد. مقایسه میانگین صفات نشان داد که ژنوتیپ Mahta بالاترین عملکرد دانه با ۵/۲۴ تن در هکتار و بیشترین وزن خشک علوفه به‎میزان ۸/۲۰ تن در هکتار را تولید کرد. بیشترین وزن علوفه تر به ژنوتیپ FLIP۰۳-۰۷FB به‎میزان ۳۵/۷۶ تن در هکتار تعلق داشت که اختلاف معنی داری با ژنوتیپ‎های Mahta و s۲۰۰۸-۰۳۳ نداشت. بیشترین مقادیر وزن ساقه خشک و وزن غلاف خشک در ژنوتیپ Mahta (به‎ترتیب ۲/۶۹ و ۳/۷۳ تن در هکتار) و بیشترین میزان وزن تر و خشک برگ متعلق به ژنوتیپ s۲۰۰۸-۰۳۳ (به‎ترتیب ۷/۲۰ و ۱/۷۸ تن در هکتار) بود. تجزیه خوشه‎ای، ژنوتیپ‎ها را در سه گروه قرار داد. در گروه اول ژنوتیپ s۲۰۰۸-۰۳۳ قرار گرفت. این ژنوتیپ در اکثر صفات موردمطالعه بیشترین مقادیر را از خود نشان داده و در برخی صفات مانند شاخص برداشت، وزن تر علوفه، عملکرد دانه اختلاف معنی‎داری با بالاترین مقادیر ژنوتیپ‎ها نداشت. در گروه دوم پنج ژنوتیپ WRB۱-۵، WRB۱-۳، Shadan، s۲۰۰۹-۱۶۷ و Mahta قرار گرفتند و جز در دو صفت شاخص برداشت و عملکرد دانه که مقادیر بالایی داشتند، در باقی صفات مورد‎مطالعه در وضعیت متوسطی قرار داشتند. در این گروه، ژنوتیپ Mahta در اکثر صفات، مقادیر بالایی را از خود نشان داد و با ژنوتیپ ایرانی دیگر (شادان) که شاخص برداشت بالایی داشت، در یک گروه قرار گرفت. در گروه سوم پنج ژنوتیپ BPL۴۱۰۴، s۲۰۰۸-۰۳۴، FLIP۰۳-۰۷FB، ILBxZV-۱۵۰۹-۳۹ و s۲۰۰۸-۹۶ قرار گرفتند. این ارقام در اکثر صفات موردمطالعه کمترین مقادیر را از خود نشان دادند. تجزیه همبستگی نشان داد که بین صفت عملکرد دانه با وزن تر غلاف همبستگی مثبت و معنی‎دار و با شاخص برداشت همبستگی مثبتی وجود داشت. بین صفت وزن خشک علوفه با صفات وزن تر علوفه، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه و وزن خشک غلاف همبستگی مثبت و معنی‎داری وجود داشت. تجزیه رگرسیونی نشان داد که سه صفت شاخص برداشت، وزن خشک ساقه و وزن خشک برگ در مدل رگرسیونی وارد شده و در مجموع ۹۷ درصد از تغییرات آن را توجیه نمودند. نتیجه گیری: در صورت هدف‎گذاری بر تولید دانه از ارقام موردمطالعه باید ارقامی را در برنامه گزینشی قرار داد که شاخص برداشت بالاتری نسبت به سایر ارقام داشته و بتواند توده بیولوژیکی بیشتری را نیز تولید نماید. ولی در صورتی‎که هدف، تولید علوفه خشک از ارقام مورد مطالعه باشد، باید ارقامی را انتخاب نمود که وزن تر و خشک ساقه و برگ و غلاف بیشتری تولید نمایند. از میان ژنوتیپ‎های مورد‎مطالعه در این آزمایش، ژنوتیپ‎های Mahta، FLIP۰۳-۰۷FB و s۲۰۰۸-۰۳۳ دارای بیشترین مقادیر میانگین برای صفات مرتبط با وزن خشک علوفه، بالاترین مقادیر وزن خشک علوفه، بالاترین مقادیر عملکرد دانه و نیز میزان قابل‎قبولی شاخص برداشت بودند. بر این اساس می‎توان از این ژنوتیپ‎ها در برنامه‎های اصلاحی برای افزایش عملکرد و تولید علوفه استفاده نمود.

Keywords:

Cluster Analysis , Correlation , Faba Bean , Forage , Regression , باقلا , تجزیه خوشه ‎ای , رگرسیون , علوفه , همبستگی