مطالعه تطبیقی فرم، طرح و نقش قالی های گلدانی دوره صفویه و قاجار

هنر-صنعت قالی­بافی ایرانی قدمتی به درازای تاریخ تمدن ایران دارد و از هنرهای برگزیده ایرانی در طول دوران­ تاریخی و اسلامی بوده است. اگرچه تنها آوازه اهمیت و ارزش آن از دوران پیش از اسلام برجای مانده اما نمونه های باقی ­مانده از دوران اسلامی نشان از اصالت و اهمیت این هنر نزد ایرانیان دارد. در طول دوران اسلامی هنر قالی­بافی هماره مورد توجه و اهمیت بوده و شکوه و کیفیت قالی صفوی و جایگاه ارزشمند آن در دوره قاجار بیش از سایر دوران به چشم می ­آید. نقوش گیاهی در تمدن ایرانی اسلامی اهمیت ویژه و بسزایی داشته ­اند این نقوش به انحای مختلف بروز داشته و جلوه آن در هنرهای مختلف قابل ردیابی است. یکی از این جلوه ­گری ها در طرح­ پردای قالی است. آرایه­ ی گلدان و ملحقات آن نیز که بخشی از این نقوش است در هنرهای مختلف از جمله تزئینات معماری، کاشیکاری، کتاب­ آرایی، تذهیب و قالی نمود یافته است. اما بروز آن در طرح ­پردازی قالی، با توجه به ماهیت و اهمیت آن، رواج گسترده ای داشته است. بررسی ویژگی های طرح گلدانی، خصوصا در دوره صفویه و قاجار از اهداف اصلی این پژوهش است. و بر این اساس پرسش های زیر مطرح است؛ - ویژگی های فرمی طرح و نقش  طرح قالی گلدانی دوره صفویه و قاجار چیست؟- معیارهای مشترک و متفاوت ازنظر طرح و نقش برای قالی های گلدانی صفوی و قاجار کدام ها هستند؟ این پژوهش به تحلیل و تطبیق ساختار فرم و طرح گلدان در قالی های گلدانی دوره های صفوی و قاجار و شناخت وجوه اشتراک و افتراق این طرح در دو دوره مذکور پرداخته و تغییرات بوجود آمده را بررسی کرده است. این پژوهش به شیوه توصیفی، تطبیقی و تحلیلی بوده و گردآوری مطالب به صورت کتابخانه ای است. بر اساس نتایج پژوهش مشخص شد که به طور کلی ویژگی قالی های گلدانی دوره صفویه، متاثر از هنر قالیبافی این دوران است و چارچوب کلی هنر قالیبافی دوره صفوی حفظ شده است. در دوره قاجار طرح گلدانی با تنوع ساختاری، فرمی و کاربرد نقوش متنوع ادامه یافت. تطبیق و مقایسه طرح های گلدانی دوره صفوی و قاجار نشان از تنوع بیشتر در طرح، فرم و نقوش تکمیلی متن قالی های گلدانی قاجار دارد.

Keywords:

قالی , طرح گلدانی , طرح و نقش , دوره صفویه , دوره قاجار