سعید زارعی - فارغ التحصیل کارشناسی ارشد رشته اصلاح نباتات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
اشکبوس امینی - عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال وبذر کشور، کرج
سیروس محفوظی - عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال وبذر کشور، کرج
محمدرضا بی همتا - عضو هیئت علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج

به منظور ارزیابی و گروه بندی ژنتیکی گندم های بومی موجود در کلکسیون بخش تحقیقات غلات مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، مطالعه ژنتیکی جامعی در سال زراعی 98-1386 در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه فوق الذکر انجام پذیرفت. هدف از این مطالعه، شناسایی و گروه بندی (تجزیه خوشه ای) ژنوتیپ های بمی مورد بررسی متحمل به تنش خشکی، بر اساس کلیه صفات مورد مطالعه و مبدأ جغرافیایی بود. آزمایش مورد نظر که برای اولین بار بر روی 81 ژنوتیپ برتر گندم بومی کلکسیون فوق صورت پذیرفت، در قالب طرح آلفالاتیس و در دو تکرار، به همراه چهار شاهد متحمل به خشکی و در شرایط تنش شدید خشکی، با مطالعه بر روی کلیه صفات فنولوژیک و مرفوفیزیولوژیک حائز اهمیت انجام شد. نتایج تجزیه واریانس ساده نشان داد که بین ژنوتیپ های مورد بررسی، تفاوت معنی داری از لحاظ کلیه صفات وجود دارد، در واقع تنوع زیادی بین ژنوتیپ ها برای صفات مورد مطالعه وجود دارد. نتایج مقایسه میانگین صفات نسبت به میانگین شاهدها به روش L.S.D. بیانگر آن بود که 11 ژنوتیپ بالاترین عملکرد را دارا بوده و نسبت به میانگین شاهدهای آزمایش نیز برتری عملکرد داشتند. در گروه بندی ژنوتیپ ها به روش وارد و بر اساس کلیه صفات، ژنوتیپ های مورد مطالعه در شش گروه طبقه بندی شدند، از طرفی مشاهده شد بین تنوع ژنتیکی و انتشار جغرافیائی رابطه مشخصی وجود ندارد. در مجموع ژنوتیپ های با شماره کلکسیونی 2590، 2651، 2775، 2781، 2792، A2804، 2846، 2922، 2923، 2955 و 3193، به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ های بومی شناسایی و معرفی گردیدند تا در برنامه های اصلاحی آتی مورد استفاده به نژاد گران قرارگیرند.

گندم بومی، تنش خشکی و تجزیه خوشه ای