تعارض و همگرایی توسل به اصل ضرورت نظامی در شرایط اضطراری: بازنگری حقوق بشردوستانه در درگیری های مسلحانه

پژوهش پیش رو، نوشتاری است که با هدف ارائه تحلیلی تخصصی از چارچوب مفهومی و مبانی نظری «ضرورت نظامی» در حقوق بشردوستانه بین المللی تدوین شده است. از برداشت های اولیه در «کد لیبر» (۱۸۶۳، مواد ۱۴، ۱۵ و ۱۶)، که ضرورت نظامی را به عنوان توجیه مطلق اقدامات نظامی معرفی می کند، تا بازنگری های معاصر در اسناد بین المللی همچون کنوانسیون چهارم لاهه (۱۹۰۷، ماده ۲۳(ج))، کنوانسیون های ژنو (۱۹۴۹) و پروتکل های الحاقی (۱۹۷۷)؛ روند تحول این اصل را به تفصیل بررسی می کند. در این مکتوب، ضرورت نظامی به عنوان «الزام استراتژیک» تعریف می شود که تنها درصورتی مطابق با قوائد آمره بین المللی مشروع تلقی می گردد که «اقدامات نظامی» مستقیما به دستیابی به «هدف مشخص نظامی» و با رعایت دقیق معیارهای «تناسب» و «تفکیک» انجام شوند. علاوه بر آن، پژوهش تمایزات اساسی میان «ضرورت نظامی»، «اقدامات تلافی جویانه»، «مقابله به مثل» و «دفاع مشروع» (مطابق با ماده ۵۱ منشور سازمان ملل و ماده (۳۱)(۱)(ج) اساسنامه دیوان کیفری بین المللی) را از منظر حقوق کیفری بین المللی و حقوق بشردوستانه مورد بررسی قرار داده و به شواهد تجربی پرونده هایی نظیر «فلیک» و رویکردهای قضایی دادگاه های نورنبرگ، یوگسلاوی و دیوان بین المللی دادگستری اشاره می کند. نتایج این پژوهش، چارچوبی حقوقی و استراتژیک ارائه می دهد که ضمن تضمین اهداف نظامی ضروری، از بروز تخلف های گستاخانه و نقض های فاحش حقوق بشردوستانه در ساحت بین المللی جلوگیری نموده و توازنی مستحکم میان الزامات اخلاقی و نیازهای عملی در زمان مخاصمات مسلحانه بین المللی برقرار می کند.

Keywords:

حقوق جنگ , اصل ضرورت نظامی , ملاحظات استراتژیک , حقوق بشردوستانه , اقدامات متقابل