پروانه محمودی - دانشجوی دکترای دانشگاه تربیت مدرس
سیدمجتبی خیام نکویی - عضو هیئت علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران
محسن مردی - عضو هیئت علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران

ایران یکی از مراکز اصلی تنوع ژنتیکی سرخدار (Taxus baccata L) به شمار می آید و این گونه در جنگلهای شمال و شمال غرب ایران در مناطق اندک و پراکنده وجود دارد. این تحقیق برای اولین بار، 154 ژنوتیپ سرخدار بومی ایران را با استفاده از نشانگر مورفولوژیک، به منظور بررسی تنوع ژنتیکی موجود در نمونه های رویشگاه های مختلف کشور مورد بررسی قرار داده است. صفات مورفولوژیک مورد استفاده در این تحقیق شامل طول سایه انداز، ارتفاع درخت، قطر تنه، ارتفاع اولین شاخه، اندازه دورتنه و سن تقریبی بود و محلهای نمونه برداری از رویشگاههای طبیعی سرخدار از 4 استان گرگان، مازندران، گیلان و آذربایجان شرقی بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین نمونه های مختلف درختان و رویشگاهها و نواحی جغرافیایی نمونه برداری شده از نظر همه صفات اندازه گیری شده اختلاف معنی داری وجود دارد. گروه بندی جمعیتها و توده های درختان سرخدار هر جمعیت براساس صفات مورفولوژیک توسط تجزیه (UPGMA) و تجزیه به مهفه های اصلی (PCA) انجام شد و تشابه بسیار زیادی در درون جمعیتهای رویشگاههای جغرافیایی مختلف مشاهده شد. ضریب همبستگی بالایی بین ماتریسهای فاصله مورفولوژیکی و جغرافیایی توسط آزمون انطباق Mantel بدست آمد. نتایج این مطالعه نشان داد که در اکوتیپ کاملاً متفاوت در شمال و شمال غرب ایران براساس خصوصیات مورفولوژیک مورد بررسی قابل تمایز و شناسایی ا ست و تجزیه ه ای مختلف نشان دهنده تطابق تنوع ژنتیکی نمونه های مورد مطالعه سرخدار با جایگاههای رویشی آنها (تنوع جغرافیایی) وجود دارد. حفظ ذخایر توارثی سرخدار در مناطق مختلف کشور حائز اهمیت می باشد و در این میان جنگلهای افرا تخته و پونه آرام در زرینگل استان گلستان به دلیل داشتن تنوع ژنتیکی و م ورفولوژیکی بالا از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند.

سرخدار، صفت مورفولوژیک، رویشگاه