نظام انسان شناسی در اندیشه آیت الله مصباح یزدی (ره)

پرسش از ماهیت انسان همواره سوالی چالش برانگیز برای بشر بوده است. تلقی انسان از خود بر ابعاد گوناگون زندگی فردی و اجتماعی او اثرگذار است. در این پژوهش بر آن بوده ایم که به شناخت ماهیت انسان، ابعاد و گرایش های نفس و کمال انسان از دیدگاه متفکر معاصر آیت الله مصباح (ره) بپردازیم. این امر به روش کتابخانه ای و با رویکردی توصیفی صورت پذیرفته است. از دیدگاه آیت الله مصباح هویت انسان به روح اوست. از نظر ایشان شرافت انسان را باید در دو واژه کلیدی «خالفت» و «کرامت» جستجو کرد. ایشان مالک ارزش افعال انسانی را «اختیار» دانسته و وجودگرایش های متضاد در انسان را زمینه ای برای انتخاب و اختیار می دانند. ایشان نفس را دارای ابعاد سه گانه «شناخت»، «قدرت» و «محبت» می دانند. بر اساس دیدگاه ایشان شعاع امیال فطری انسان، به سوی بی نهایت امتداد دارد و این امیال سرانجام به هم می پیوندند و ارضای نهایی آن ها در ارتباط با موجود کامل بی نهایت محقق می شود که همان مقام «قرب» پروردگار است. ایشان در تبیین رابطه کمال و قرب، روح را از سنخ علم و خودآگاهی دانسته و بنابراین تکامل روح و کامل شدن خودآگاهی روح را یک حقیقت می دانند. از طرف دیگر هر مخلوقی قائم به آفریننده خویش است، در این صورت اگر مخلوق، خود را به درستی بیابد، این واقعیت را با علم حضوری خواهد یافت که عین وابستگی به خداست و در این صورت صفات جمالیه الهی در چنین انسانی به میزان ظرفیت وجودی اش، ظهور پیدا خواهد کرد. بر اساس این دیدگاه، از آن جایی که روح عبادت توجه به خدا و الزمه توجه به خدا قطع توجه از خود است؛ «عبادت» با کمک به حصول حالت خودآگاهی در انسان موجب کمال انسان می شود.

Keywords:

انسان شناسی , روح , ماهیت , گرایش , کمال , قرب , مصباح