علیرضا خانچی - سازمان انرژی اتمی ایران، آزمایشگاههای جابرن حیان
سیدسیاوش مدائنی - دانشگاه رازی، دانشکده علوم
محمد معین - دانشگاه گیلان، دانشکده علوم
اکرم منصوبی - دانشگاه رازی، دانشکده علوم

رایج ترین روش برای کنترل افات (حشرات) در انبارهای غله ، استفاده از سموم شیمیایی است. هر چند که این مواد به علت ساختار شیمیایی سلامتی انسان را با خطر مواجه می کنند. یکی از مهمتری گروه از این سموم، فومیگانتهای شیمیایی سنتز شده ای همچون فسفید آلومینیوم می باشند این ترکیب از خود در تماس با آب، فسفین آزاد می کندو بنحو گسترده ای از آن در انبارداری غلات استفاده می شود. از این ترکیب به عنوان یک عامل سم سودمند نام برده شده است. مطالعات قبلی مقدار باقی مانده فسفین در گندم رامشخص کرده است. با این وجود، پارامترهای تاثیر گذار بر روی جذب و واجذبی در فرایندچند مرحله ای مذکور مورد بررسی قرار نگرفته است. در این کار، مطالعه بر روی تاثیر هر فاکتور بر روی باقی مانده فسفین درگندم انجام گرفته است. طراحی آزماش (DOE) یکی از ابزارهای قوی درحل مسائل مختلف ای حیث آزمایشگاهی و صنعتی می باشد. DOE می تواند تاثیر هر فاکتریو را که بر روی این فرایند چند مرحله ای سهم داشته است مشخص کند. در اینجا روش تاگوچی که خود یکی از روشهای طراحی ازمایش محسوب می شود برای تخمین تاثیر هر فاکتور در کاهش فسفین باقی مانده گندم مورد استفاده قرار گرفت. چهار فاکتور اصلی با آرایه اورتوگونال L9 با مشخصات1-فسفید آلومینیوم، 2- زمان فومیگاسیون ، 3- زمان هوادهی 4- دمای فومیگاسیون انتخاب شدند. برای انجام آزمایشها، تحت شرایط مختلف مطابق با ارایه اورتوگونال فومیگاسیون گندم انجام شد. پس از هوادهی اندازه گیری باقی مانده PH3 در نمونه های گندم با خیساندن 10 گرم از آن در نمونه در 30 میلی لیتر محلول نیترات نقره متانولی که حاوی 2% آب می باشد بمدت یکساعت و سپس ثبت جذب در 410 نانومتر انجام گرفت. بین جذب ترکیب کروموفور زرد رنگ و غلظت PH3 در ناحیه بین 2 تا 20 نانوگرم در میلی لیتر رابطه خطی وجود داشت. در این کار پژوهشی با استفاده از جدول ارتوگونال L-9 متغیرها برای کاهش باقیمانده فسفین بهینه سازی شدند. مهمترین فاکتور در این کار زمان هوادهی و سپس زمان فومیگاسیون بود. بعلاوه نتایج جدول (ANOVA) بعد از ادغام فاکتورها نشان می دهد که فاکتور دمای فومیگاسیون درگندم انبار شده تاثیر چندانی ندارد. از طرفی میزان آلومینیوم فسفید هم تاثیر ناچیزی روی باقیمانده فسفین دارد. تحت شرایط بهینه باقیمانده فسفین 0/0067 mg/kg است که به مراتب کمتر از مقدار مجاز (0/1mg/kg برای غلات خام) است. نتایج آزمایشها با نتایج پیش بینی شده نیز به خوبی تطابق دارند.

فسفین ، فومیگانت ،روش تاگوچی