شاهین مردانی نژاد - دانشگاه آزاد اسلامی واحد مبارکه(بورسیه دکتری)، دانشکده فنی مهندسی، مبارکه، اصفهان، ایران
علی مرادشاهی - دانشگاه شیراز(دانشیار)، دانشکده علوم، شیراز، ایران
منصوره وزیرپور

منطقه مبارکه، از لحاظ اهمیت کشت ارقام برنج محلی در رتبه دوم استان اصفهان قرار دارد از طرفی عبور آب زاینده رود از سد زاینده رود تا خروجی آن از منطقه اجرا ، مرتباً در معرض ورود آلاینده های صنعتی و خانگی قرار می گیرد. این مطالعه به هدف تعیین فلزات سنگین سرب و کادمیم در ارقام محلی پرمصرف برنج حاشیه زاینده رود منطقه مبارکه انجام گرفت.مواد و روشها:طبق نقشه های ماهواره ای مسیر ورود تا خروج آب زاینده رود در منطقه اجرا به فواصل 2 کیلومتری تقسیم شد. 4 ایستگاه به طور تصادفی انتخاب شد. با احتساب 3 تکرار، از قسمت های مختلف ارقام محلی برنج نوگران و سرخه، آب رودخانه و آب چاه های مورد استفاده برای آبیاری مزارع برنج در ایستگاه های مورد نظر نمونه برداری شد. مقادیر سرب و کادمیم نمونه ها به کمک دستگاه جذب اتمی مدل Varian در حد ppb اندازه گیری شد. نتایج و بحث: میانگین مقدار سرب آب رودخانه و آب چاه به ترتیب 0.001±0.014 و 0.0007±0.0065 میلی گرم در لیتر بود. در ریشه، برگ و دانه رقم نوگوران به ترتیب 0.022±0.34، 0.02±0.306 و 0.023±0.172، در ریشه، برگ و دانه رقم سرخه به ترتیب 0.02±0.377، 0.012±0.33 و 0.016±0.26 میلی گرم بر کیلوگرم بود. میانگین مقدار کادمیم آب رودخانه و آب چاه به ترتیب 0.001±0.004 و 0.0019 میلی گرم بر لیتر، در ریشه، برگ و دانه رقم نوگران به ترتیب 0.025±0.347، 0.013±0.295 و 0.01±0.175میلی گرم بر کیلوگرم، در ریشه، برگ و دانه رقم سرخه به ترتیب 0.035±0.571، 0.034±0.546 و 0.008±0.307 میلی گرم بر کیلوگرم بود. مقدار سرب و کادمیم در نمونه های گیاهی بجز دانه نوگران بیشتر از حد مجاز بر اساس استاندارد جهانی بود. همبستگی قوی و معنی داری بین مقدار سرب و کادمیم آب رودخانه با مقدار این فلزات نمونه های گیاهی مشاهده شد. نتیجه گیری:نتایج کلی نشان داد، در فاصله ورود آب زاینده رود تا خروج از منطقه اجرا در حد معنی داری به آلودگی آب افزوده می شد. همبستگی قوی بین این سطح آلودگی با آلودگی در نمونه های برنج مشاهده شد. هر چند آلودگی به سرب و کادمیم در نمونه های گیاهی بیش از حد مجاز تشخیص داده شد اما مقادیر مجاز دریافتی قابل تحمل در هفته برای مصرف کننده دانه های این ارقام کمتر از حد مجاز جهانی بود، با این حال بدلیل تجمع این فلزات در بدن و ایجاد خطرات بالینی توصیه به استفاده از آب چاه و کنترل منابع آلاینده رودخانه می باشد. استفاده از رقم نوگران بجای رقم سرخه توصیه می گردد. رقم سرخه بدلیل ژنتیکی از توان کده بندی و تجمع بیشتر فلزات سنگین برخوردار است.

سرب، کادمیم، زاینده رود، برنج، نوگران، سرخه