محمدتقی کاشکی - مربی پژوهشیمرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
حمیدرضا عباسی - مربی پژوهشیموسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور، تهران
سمانه زورمند - دانشجوی کارشناسی ارشد بیابان­زدایی دانشگاه صنعتی اصفهان

انباشت رسوبات بادی و تشکیل ارگ­ها در حاشیه پلایاها، حاصل فرآیند فرسایش بادی در مناطق خشک است. از آن­جا که توده­های عظیم ماسه بادی بوجودآورنده ارگ­ها، از حیث حساسیت به فرسایش مجدد و ایجاد طوفان­های ماسه­ای تهدیدی بالقوه برای زیرساخت­های توسعه­ای در مناطق بیابانی به شمار می­آیند، شناسایی، پهنه­بندی اشکال و طبقه بندی آن­ها از نظر فعال یا غیر فعال بودن و نهایتاً اولویت­بندی کنترل و مهار رخنمون­های فعال امری ضروری به نظر می­آید. بر این اساس و به منظور اعمال مدیریت کنترلی بر ارگ بشرویه، پس از تفسیر عکس­های هوائی منطقه با مقیاس40000/1 به کمک دستگاه اسکرین اسکوپ و نیز با بهره­گیری از تصاویر ماهواره­ای رقومی و ضمن بازدیدهای میدانی به عمل آمده از مجموعه ارگ بشرویه واقع در خراسان جنوبی، نسبت به شناسایی اشکال،کنترل و تدقیق مرز اشکال و نمونه­برداری ماسه از شیب­های رو به باد، پشت به باد و خط الرأس تپه­های فعال اقدام شد. نمونه­های ماسه به­روش ASTM مورد آزمون دانه بندی قرار گرفت و علاوه بر تجزیه شیمیایی، خصوصیات فیزیکی ذرات استخراج گردید. نتایج بررسی­ها نشان داد که مجموعه ارگ بشرویه با مساحت تقریبی 100000 هکتار از تعداد10 فرم مورفولوژیکی منفرد و مرکب تشکیل شده است که در بین اشکال موجود، بارخان­ها توأم با هرم­های ماسه­ای از بیش­ترین فراوانی و بارخان­های فعال همراه با سیلک­ها از کمترین توزیع برخوردارند. همچنین تپه­های بارخانی به­صورت تپه­های طولی و عرضی همراه با سیف­ها از فعال­ترین اشکال موجود در ارگ به شمار می­آیند. علیرغم کوشش­های انجام شده در جهت تثبیت بخش­های کوچکی از ارگ به شیوه مکانیکی و بیولوژیکی، بنابر دلائلی ازجمله پراکندگی پوشش، تداوم خشکسالی­ها و فشار دام، کماکان آثار منفی فعالیت تپه­های ماسه­ای به­صورت طوفان­های ماسه­ای و غبار آلودگی کاملاً مشهود است. تثبیت پایدار تپه­های ماسه­ای مستلزم جامع نگری در مدیریت مناطق بیابانی و اعمال روش­های تلفیقی هم در نقاط منشاء و هم در محل مقصد (منطقه رسوب­گذاری) خواهد بود.

فرسایش بادی؛ ارگ؛ بشرویه