روح الله اسلامی - دانشجوی دکتری جامعهشناسی دانشگاه شهید بهشتی
ثمره صفیخانی - دانشجوی دکتری جامعهشناسی دانشگاه الزهرا

در این مقاله، هدف آن است تا از طریق روندپژوهی نهاد علم به طور عام و بررسی تغییرات این نهاد در حوزه علوم انسانی به طور خاص، آینده محتمل برای این نهاد در ایران معاصر ترسیم شود و هدف این نوع از مطالعه، نشان دادن انتخابهای حال در سایه آینده های ممکن است. در این راستا به نحوه تاسیس دانشگاه به عنوان مهمترین نهاد تولید علم در ایران معاصر پرداخته شده و توضیح داده میشود که چگونه دانشگاه در نسبتی تعیین نشده با نهاد علم سنتی ایران، یعنی حوزه علمیه شکل گرفت و چگونه این نهاد نیز بر اثر مواجه شدن با این چالشِ ناخواسته تغییراتی را در خود پذیرفت. البته در کنار آموزش علوم جدید که دانشگاه متولی اصلی آن بود، پژوهش نیز به طور خاص مطرح گردیده و پژوهشکدههای مختلف تاسیس شده است. چالش میان دانشگاه و حوزه علمیه، با توجه به تاریخ چندصد ساله اخیر علوم مطرح در حوزه، در خصوص علوم انسانی گستردهتر و عمیقتر بود. دانشگاه در آموزش علومی چون مهندسی و پزشکی تقریباً بیرقیب بود اما نحوه تولید و آموزش علوم انسانی به ویژه پس از انقلاب فرهنگی بسیار بحث برانگیز گردید و روندی طی شد که منجر به تاسیس دانشگاههایی زیر نظر حوزهها گردید که ساختار آموزشی آن از یک سو متاثر از حوزه و از سوی دیگر متاثر از دانشگاه میباشد. در این مقاله ضمن بررسی روند تغییرات نهاد علم در حوزه علوم انسانی در ایران معاصر، کوشش میشود آیندههای ممکن برای این نهاد تا حد امکان به صورت دقیق ترسیم شود.

نهاد علم، آینده پژوهی، روند پژوهی، دانشگاه، حوزه علمیه