ابراهیم حاجیانی - دکتری جامعه شناسی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات استراتژیک
اردشیر سیاح مفضلی - دانشجوی دکتری رشته آینده پژوهی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاه

پیچیدگی های دنیای امروز تصمیم گیری قابل اطمینان را به چالشی برای مدیران و سازمانها تبدیل کرده است. تنوع و تعدد شاخص ها و معیارهای کمی و کیفی تصمیم گیری و لزوم در نظر گرفتن هم زمان آن ها و همچنین اهمیت اثرات و پیامدهای آن بر پیچیدگی تصمیم ها می افزاید. با افزودن عدم قطعیت های آینده، به موضوعات پیچیده ای همچون مسائل سیاسی، امنیتی یا اجتماعی موضوع تصمیم گیری به مراتب پیچیده تر و مبهم تر از پیش خواهد شد. از این رو با نگاهی آینده نگرانه باید در جستجوی روش های کارآمدی برای مساله تصمیم گیری در خصوص موضوعات پیچیده بود. آینده پژوهی به عنوان علمی که تمرکز خود را بررسی تغییر ها و پیش تدبیری برای آینده قرار داده است باید بتواند راهی را پیش روی کارشناسان و تحلیلگران مسائل پیچیده قرار دهد. بدین منظور این مقاله با هدف بررسی دقیق تر یکی از روش های آینده پژوهی که تمرکز بر تسهیل موضوع تصمیم گیری در آینده دارد، به تشریح ابعاد این روش پرداخته است. روش تحلیل جایگزین به مثابه یک روش کیفی، در موضوعات سیاسی، امنیتی و پیچیده مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش تحلیل گران از طریق خودجایگزینی (قرار گرفتن به جای حریف) و با روش هایی همچون وکیل مدافع شیطان، سلول قرمز و تحلیل چه می شد اگر به پیش بینی رفتار سوژه ها (معمولا رهبران و نخبه های کشورهای دیگر) می پردازند. با توجه به فقر اطلاعاتی در زمینه جزئیات اجرایی این روش ها در این مقاله سعی شد تا هشت روش کلیدی از مجموعه روش های تحلیل جایگزین تشریح شود. در این مقاله روش های وکیل مدافع شیطان ، چک کردن مفروضات کلیدی ، تیم الف / تیم ب ، تحلیل چه می شد اگر؟ ، تحلیل تفکر خارج به داخل ، تحلیل اثرات بالا/احتمال پایین ، تحلیل فرضیات رقیب و تحلیل نگاشت منطق مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه ضمن جمع بندی مطالب، نقاط قوت و ضعف این روش ها بیان شده است.

تحلیل جایگزین، آینده پژوهی، تصمیم گیری در شرایط پیچیده، روش کیفی