درطریقت نور؛تجلّی سوره ی نوردر مسجد شیخ لطف الله

نور از عوامل موثر بر ارزش فضایی است که به عنوان غیر مادی ترین عنصر محسوس طبیعت، حضور چشمگیری در معماری اسلامی داشته؛ تا آنجا که در تفکر اسلامی، به عنوان مظهر تقدس و نمادی از عالم معنا شناخته می شود. تأملی در آیات و رموز نهفته در قرآن کریم، مفاهیم و مظاهر نور را به زیبایی متذکر می گردد. این مضامین در سوره ی نور به روشنی مشهود است. پیرو آیه 35 سوره ی نور، « خداوند، نورِ آسمان‌ها و زمین است »؛ «الله نورُالسموات والارض». همان تعبیری که سهروردی حکیم و فیلسوف مشهور ایرانی، از آن به نور الانوار یاد می کند و آن را باعث افزایش قدرت حضور می داند. از دیدگاه سهروردی جهان شامل درجاتی از نور و ظلمت می باشد و انسان اسیر شرایط محیطی و مادی است که تلاش دارد خود را به نور الانوار(اشراق) برساند. لذا به نظر می رسد فلسفه ی اشراق، تحت تأثیر آموزه های سوره نور، فعل آفرینش را نیز گونه ای نوربخشی بداند. نمایشی از این جغرافیای اشراقی در مسجد شیخ لطف الله به چشم می خورد که از جنبه ی عرفانی و روحانی، نیارمند اندکی تأمل و مداقه می باشد. لذا این نوشتار، با هدف جستجوی ابعاد، وجوه و جنبه های کاربردی نور، بر آن است که به تبیین تجلی آیات سوره نور در معماری ایرانی با استفاده از فلسفه اشراق بپردازد. در این راستا، مسجد شیخ لطف الله به عنوان نمونه ی موردی واجد ارزش که استفاده از عنصر نور در آن به سرحد خود رسیده است مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به مطالعات صورت گرفته در مسجد شیخ لطف الله، اینگونه به نظر می رسد که نور در اینجا در عین تسلسل و تداوم، دارای نقاط عطف است و نوعی کشش را ایجاد می کند که مخاطب را به سوی نقطه ای که وجود « نور الانوار » است جذب می کند و در واقع نقش انفصال از دنیای مادی و اتصال به وجود خداوند لایتناهی و جهان معنوی را دارد. روش تحقیق این پژوهش با توجه به ماهیت بحث به صورت توصیفی-تحلیلی و در بستر مطالعات میدانی و کتابخانه ای می باشد.

Keywords:

سهروردی , فلسفه ی اشراق , مسجد شیخ لطف الله , معماری , نور