حمیدرضا صارمی - عضو هیئت علمی گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
پرهام بقایی - عضو هیئت علمی گروه معماری و شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی بروجرد، ایران
محمدرضا لیلیان - عضو هیئت علمی گروه معماری و شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی بروجرد، ایران
تهمینه احمدیان - دانشجوی کارشناسی ارشد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی بروجرد، ایران.

عناصر اصلی شهر های اسلامی عبارت است از: بازار و محلات مسکونی و مسجد جامع و دارالعماره بوده اند، که محلات را مرکز محله ای با عناصری چون مسجد و بازارچه و میدان و آب انبار بوده است. محله به عنوان عامل اصلی روابط اجتماعی در شهرهای اسلامی مطرح بوده است. این مقاله بر آن است تا به شکل گیری ساختار محله در شهرهای اسلامی بپردازد. بدین منظور ابتدا نگاهی به شکل گیری شهر اسلامی داریم، سپس عوامل شکل گیری محله را به صورت تحلیلی بررسی می کنیم و نیز به تحلیل تطبیقی ساختار محله و عملکرد آن در ایران و دیگر سرزمین-های اسلامی با ذکر نمونه های موردی بپردازیم. هدف مقاله آشنایی با اصول و ارزش های اسلامی و روابط شهروندی در گذشته است تا با به کاربستن آن ها در شهرسازی امروز، هویت ایرانی- اسلامی را به آن ها برگردانیم. با استفاده از روش تفسیری- تاریخی به تحلیل اطلاعات و اسناد کتابخانه ای جمع آوری شده می پردازیم، سپس با روش قیاسی به تعمیم اصول جهان بینی اسلام در شهرسازی می پردازیم. آنچه در پایان حاصل شده است:1- ارزش های اسلامی منجر به ایجاد شهرهای جدید یا تغییر شکل شهرهای قبلی شده است.2- ساختار شهری غالب شهرهای دوره اسلامی مبتنی بر محلات و نظام محله ای متشکل از محلات کوچک و بزرگ بوده و این امکان را فراهم می کرد که قشرها، فرق و مذاهب مختلف، عادات و سنت هایشان را در چهارچوب شهر بازسازی کنند.

شهر اسلامی، نظام محله ای، شهرنشینی، عناصر شهرسازی اسلامی، زمینه های تاریخی شهرسازی اسلامی