یونس رامشک نیا - دانشجوی دوره دکتری دانشگاه دولتی باکو و کارشناس ارشد اصلاح نباتات دانشگاه آزاد اسلامی
محمد مقدم - استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز
الناز صباغ تازه - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز و دانشجوی دوره دکتری
بهنام طهماسب پور - کارشناس ارشد اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز

با توجه به نیاز کشور به روغن‌های خوراکی، توسعه کشت دانه‌های روغنی از اهمیت زیادی برخوردار است. هرچند که گلرنگ یک گیاه بومی ایران بوده و مقاوم به تنش‌های خشکی و شوری است اما مطالعات اندکی در رابطه با این گیاه انجام شده است. به منظور ارزیابی اثر تنش خشکی بر عملکرد دانه، اجزای عملکرد، درصد روغن و سایر صفات زراعی ژنوتیپ‌های مختلف گلرنگ بهاره، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی به صورت اسپیلت پلات با دو تکرار در شرایط عادی (هفت بار آبیاری) و دو بار تنش خشکی (بهترتیب شش و پنج بار آبیاری) با استفاده از 26 رقم اجرا شد. در این تحقیق صفاتی مانند تعداد روز تا جوانه‌زنی، تعداد روز تا ساقه روی، تعداد روز تا 50 % غنچه دهی، تعداد روز تا 50 % گلدهی، تعداد روز تا 100٪ گلدهی، ارتفاع بوته، تعداد قوزه در بوته، تعداد دانه در قوزه، وزن هزار دانه، عملکرد تک بوته و درصد روغن اندازه‌گیری شده و مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین سطوح مختلف آبیاری از نظر صفات، فقط وزن هزار دانه در سطح احتمال 5% و تعداد قوزه در بوته در سطح احتمال 10 % اختلاف معنی‌دار وجود دارد. بین ارقام تحت بررسی از نظر صفات مورد بررسی اختلاف معنی‌دار دیده شد که معرف تنوع ژنتیکی بین ارقام بود. براساس نتایج بدست آمده از مقایسه میانگین ارقام، کمترین وزن هزار دانه به ارقام محلی زرقان 2 و محلی زرقان 4 و بیشترین آن به رقم خارجی نبراسکا تعلق داشت. طبق نتایج مقایسه میانگین صفات در سطوح آبیاری با افزایش دفعات آبیاری در مرحله زایشی عملکرد تک بوته و وزن هزاردانه افزایش یافت. در پژوهش حاضر، ارقامی با وزن هزار دانه بیشتر، عملکرد تک بوته بالایی داشتند. عملکرد تکبوته ارقام مختلف گلرنگ در این آزمایش در دامنه 20-57-13/5 گرم متغییر بود که بیشترین متوسط عملکرد تک بوته به رقم N51016 و کمترین آن به رقم محلی زرقان 4 تعلق داشت. درصد روغن ارقام از 35/37٪ مربوط به یک رقم خارجی TOMJIC تا 25/06٪ مربوط به رقم محلی کردستان 2 تغییرات داشت، که وجود تنوع ژنتیکی بین ارقام مختلف گلرنگ عامل اصلی متغییر بودن میزان درصد روغن بود. اثرات متقابل رقم در سطوح آبیاری برای هیچکدام از صفات مورد بررسی معنی‌دار نشد، به عبارت دیگر ارقام و سطوح آبیاری از نظر تاثیر بر روی صفات به طور مستقل عمل نمودند

گلرنگ، تنش خشکی، عملکرد دانه، درصد روغن