پویا استوار - کارشناسی ارشد، خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس تهران نویسنده مسئوول)
آزاده میخک - دانشجوی دکتری شیمی و حاصلخیزی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان

با پیشرفت سریع تکنولوژی و استفاده نامعقول از آن، منابع طبیعی و محیط زیست بخصوص خاک در معرض آلودگی های مختلف از جمله فلزات سنگین قرار گرفته است، که میتوانند باعث به خطر انداختن سلامتی بشر و مشکلات زیست محیطی شوند. لذا پیدا کردن راهکارهای مدیریتی درجهت پاکسازی یاخنثی سازی آنها در محیط امری حیاتی است. روشهای گوناگونی بهمنظور کاهش آلودگی خاک وجود دارد. از جمله رایجترین این روشها میتوان به روشهایمهندسی نظیر شستشوی خاکهای آلوده به فلزات سنگین توسط اسید، تصفیه پسابهای صنعتی، خاکبرداری و دفن خاک در مکانی امن و روشهای زیستیمانند پالایش زیستی میکروبی اشاره کرد. این روشها از یک سو بسیار پرهزینه و دشوار بوده و از سوی دیگر باعث آلودگی بخش دیگری از محیط زیست می- گردند. طی سالهای اخیر محققین روش نوینی را جهت پالایش خاکهای آلوده به فلزات سنگین ابداع نمودهاند که به آن پالایش سبز میگویند. پالایش سبز یا گیاه پالایی نوعی فناوری بیولوژیک میباشد که در آن از گیاهان سبز بهمنظور دفع آلایندههای خاک، آب و رسوبات استفاده میشود، که با هزینهای کمتر انجاممیشود. از آنجا که پاکسازی محیط بوسیله گیاهان تجمع دهنده فلزات به تولید زیست توده گیاهی زیاد، همچنین به مدت زمان نسبتا طولانی برای برداشت وحذف مقدار کافی زیست تودهی آلوده نیاز دارد، تلاشهای مختلفی برای افزایش کارایی گیاه پالایی از جمله افزودن باکتریهای محرک رشد گیاه به منطقه ی ریزوسفر انجام شده است. ریزوسفر به عنوان سطح تماس خاک و گیاه نقش مهمی را در پالایش خاکهای آلوده به فلزات سنگین ایفا میکند و این به علت حضور جمعیت های میکروبی و اثر آنها روی تحرک فلزات سنگین از طریق آزادسازی کلات کنندهها، اسیدی کردن محیط، محلول کردن فسفات و ... می باشد.در این حالت واکنش بین فلزها، میکروبها و گیاهان مورد توجه قرار میگیرد. بنابراین یکی از روشهای مطمئن در این راه، استفاده از پالایش سبز است که میتوان گیاهان سرشار از فلز را به عنوان زبالههای خطرناک دفن کرد و یا اگر توجیه اقتصادی وجود داشت فلز بازیافت میشود. با توجه مقرون به صرفه بودن این روش و کم بودن خطرات زیست محیطی پالایش سبز نسبت به روشهای دیگر، تاکنون تحقیقات زیادی در ایران و سرتاسر جهان در این خصوص انجام شده است که در این مقاله به آنها اشاره شده است.

پالایش سبز، فلزات سنگین، آلودگی خاک