سمیه عباسیان - کارشناس ارشد اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز،
محمدرضا سیاهپوش - استادیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز

به منظور بررسی کمی تأثیر تنش گرمای آخر فصل از 12 ژنوتیپ گندم شامل کاز )استاندارد متحمل به گرما(، ام 6 )بین المللی در مطالعات تنش گرما(،اوپاتا )استاندارد متحمل به گرما(، مانتانا )استاندارد حساس به گرما(، چمران )آتیلا(، زاگرس، گهر، نیک نژاد، یاواروس، کوهدشت، الوند و - دوروم سی اچ 98در دو تاریخ کشت نرمال و تأخیری و شاخص های کمی شدت سختی محیط ) SI (، حساسیت به تنش (SSI) ، تحمل به تنش ) TOL (، میانگین بهره وری( MP (، شاخص تحمل به تنش ) STI (، میانگین هندسی ) GMP (، میانگین هارمونیک ) HM (، عملکرد ) YI ( و پایداری عملکرد ) YSI ( استفاده شد. شدتتنش در این پژوهش 98 درصد برآورد گردیدکه نمایان گر شدت بالایی از تنش می باشد. شاخص های STI ، HM ، MP و GMP بر اساس همبستگی با Yp و Ys به عنوان بهترین شاخص ها انتخاب شدند که می توانند در ارزیابی و غربال ژنوتیپ های متحمل به گرما مورد استفاده قرار گیرد. بدلیل اینکه پایداری یک صفت در گیاه از مراحل مهم به نژادی می باشد و پیش از مراحل تکثیر و ترخیص رقم می بایست مورد تأیید قرار گیرد، پس بکارگیری شاخص های تحمل به گرما می تواند به ابزاری سودمند در شناسایی ژنوتیپ های متحمل به شرایط تنش باشد. براساس بای پلات حاصل از دو مؤلفه اصلی تجزیه به مؤلفه های اصلی با نام های مؤلفه اول تحمل به گرما و پایداری عملکرد و مؤلفه دوم حساسیت به گرما ژنوتیپ ها گروه بندی شدند. براساس نتایج کلاستر نیز ژنوتیپ ها در سه گروه متحمل، نیمه متحمل و حساس گروه بندی شدند. نتایج تجزیه به مؤلفه های اصلی و تجزیه کلاستر براساس داده های شاخص های تحمل گروه بندی ژنوتیپ ها را تأیید نمود. ژنوتیپ های زاگرس، چمران، الوند و کاز جزء ژنوتیپ های انتخابی بهترین شاخص ها بوده و از سویی در ناحیه مطلوب بای پلات قرار گرفتند به عنوان ژنوتیپ ها با پتانسیل عملکرد بالا و متحمل به گرما شناخته شدند. از اینرو به کشت این ژنوتیپ ها را در مناطق گرمسیر و نیز به عنوان یک منبع ژرم پلاسمی در تولید لاین های امید بخش توصیه می شوند.

تنش گرما، شاخصهای تحمل، گندم، عملکرد، تجزیه به مولفهها