مهدی صحنعلی زاده - کارشناسی ارشد آب و هواشناسی کشاورزی، دانشگاه اصفهان
بهرام اندرزیان - استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان
حجت اله یزدان پناه - استادیار آب و هواشناسی دانشگاه اصفهان

یکی از مهمترین راهبردهای توسعه همه جانبه در هرسرزمینی توجه به برنامه ریزی و اجرای آن بر اساس پتانسیل و توانمندیهای محیطی آن سرزمین می باشد. این برنامه ریزی که با عنوان آمایش سرزمین شناخته شده است تا حد زیادی می تواند مبنا توسعه پایدار قرار گیرد. در دهه 01 میلادی سازمان خوار و بار جهانی )فائو( منطقه بندی اگروکلیماتیکی را روشی مناسب برای تعیین قابلیت های زراعی و محیطی منطقه ای و ملی معرفیکرد 12 (. مطالعات بسیاری در داخل و خارج کشور در زمینه ( منطقه بندی و پهنه بندی اگروکلیماتیکی صورت گرفته است. مطالعه نعمت الهی و همکاران ) 13 ( با بکارگیری سیستم اطلاعاتجغرافیایی به منطقه بندی نواحی مستعد کشت محصولات از قبیل گندم، نیشکر و چغندر قند در استان خراسان رضوی پرداختند. نتایج تحقیق ارتفاع، شیب و درجه روز مناسب و همچنین مناطقمناسب کشت هر محصول در دشت مشهد را مشخص کرد. خورشید دوست و همکاران ) 1( به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی به مکانیابی مناطق مناسب کشت کلزا در استانکردستان پرداختند. نتایج کار آنها نشان دهنده عدم انطباق شرایط 6 درصد اراضی / اقلیمی استان جهت کشت کلزا بود. تنها حدود 8 استان مناسب تشخیص داده شدند و 33 درصد اراضی استانوضعیت متوسط داشتند. یزدان پناه و همکاران ) 2( مکان گزینیاراضی مستعد برای کشت بادام را مورد بررسی قرار دادند. این تحقیق که در مورد استان آذربایجان شرقی صورت گرفت ابتدا برای هریک از عوامل اقلیمی شاخص وزنی خاصی تعیین و سپس نقشه مناطق مستعد ترسیم شد. کمالی و همکاران ) 3( در بررسی پتانسیل اقلیمی آذربایجان شرقی به کمک نرم افزار GIS استان را به 4 پهنه بسیار مناسب، مناسب، متوسط و ضعیف تقسیم کردند. نتایج کار وی همچنین نشان داد که بیشتر نواحی شمالی و جنوب مناسب کشت گندم دیم هستند. کمالی وهمکاران ) 4( در کار مشابهی اقدام به تهیه اطلس گندم دیم استان زنجان به کمک دادههای اقلیمی و GIS نمودند. نتایج تحقیق ارتفاع، شیب و درجه روز مناسب و همچنین مناطق مناسب کشت هر محصول در دشت مشهد را مشخص کرد. در خارج از کشور نیز تحقیقات در ارتباط بامنطقه بندی اگروکلیماتیک انجام شده است؛ آرایا 1 و همکاران 14 ( مطالعه دیگر در نواحی نیمه خشک شمال اتیوپی جهت ( منطقه بندی اگروکلیماتیکی برای تعیین نواحی مستعد کشتمحصولات زراعی انجام دادند. این کار با محاسبه طول دوره رشد گیاهان برای جایگزینی با روش سنتی طبقه بندی در آن کشور شروع شد و با کمک نرم افزار GIS و Arc view منطقه بندینواحی مستعد و نامستعد بصورت نقشه ترسیم شد. بر اساس نتایج گونه های گیاهی دیررس مانند جو در نواحی مرکز و شرقی و محصولات متوسط رس در جنوب غربی رشد مناسب تری خواهندداشت. از انجا که سیستم اطلاعات جغرافیایی و تکنیک های میانیابی ابزاری جهت نمایش تمایز و کلاس بندی مناطق هستند و به تنهایی نمی تواند گویای پتانسیل واقعی و دقیق یک ناحیه راباشد، استفاده از مدل های شبیه سازی رشد برای تعیین پتانسیل و منطقه بندی آن به کمک GIS گیاهان مفیدتر و دقیق تر بنظر می رسد. امروزه مدل های شبیه سازی رشد گیاهان زراعی جهتپتانسیل یابی اگروکلیماتیکی در مقیاس منطقه ای و ملی استفادهمی شوند. اندرزیان و همکاران ) 3( کارکرد مدل CERES-Wheat را در شرایط آب و هوایی اهواز ارزیابی نمودند. نتایج تحقیق آنهاحاکی از کارایی مطلوب مدل در شبیه سازی مراحل فنولوژی وعملکرد گندم در این منطقه بود. کیانی و همکاران ) 6( با استفاده از مدل CERES-Wheat عملکرد شش رقم گندم را در دو منطقهمشهد و بیرجند شبیه سازی نمودند و نتایج ارزیابی نشان داد کهمدل با توانایی بالایی می تواند مراحل فنولوزی و عملکرد را پیش بینی کند