بررسی تغییرات سالانه و فصلی دریاچه جازموریان در سالهای 1972-2012میلادی با کمک تصاویر ماهواره ای و نرم افزار GIS

جازْموریان، یا جزْموریان، حوضه‌ای آبریز و دریاچه‌ای به همین نام در جنوب شرقی ایران است. حوضه آبریز جازموریان از لحاظ تقسیم‌بندی هیدرولوژیکی ایران، بخشی از حوضه مسدود میانی ایران به شمار می‌آید. نیمـه باختری این حوضـه بـه وسعت در استان کرمان و نیمه خاوری آن در استان سیستان و بلوچستان جای دارد. دشت های حاصلخیز جیرفت، فاریاب و رودبار جیرفت در استان کرمان، و دشتهای ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان در محدوده این حوضه آبریز واقع‌اند. بعضی از این دشتها مانند دشت جیرفت از مساعدترین نقاط فلات ایران برای کشت گیاهان گرمسیری به شمار می آیند.حوضه آبریز جازموریان از شمال توسط کوههای لاله‌زار، جبال بارز و شهسواران از حوضه آبریز کویر لوت، و از جنوب توسط رشته کوههای زاگرس (کوههای بشاگرد) از حوضه آبریز دریای عمان و خلیج فارس جدا می‌شود (افشین،1373: 83-84، 276. قبادیان،1369: 286. پتروف،1336: 167). به سبب فقدان پوشش گیاهی مناسب در اراضی حوضه، به هنگام بارندگی سیلابهای شدیدی به راه می‌افتد که باعث می‌گردد تا آبهای حاصل از بارندگی کمتر در زمین نفوذ کند و از سوی دیگر فرسایش شدید خاک نیز زیانهای بسیاری به بار می‌آورد (افشین،1373: 84).در حوضه آبریز جازموریان آب همه رودخانه‌ها و مسیلها به هامون (دریاچه) جازموریان می‌ریزد. بخش عمده‌ای از زهکشیحوضـه را دو رودخانه دائمی هلیل رود و بمپور به عمل می‌آورند. افزون بر این دو رودخانه، شماری آبراهه نیز وجود دارد که آب آنها مستقیماً وارد هامون جازموریان می‌شوند. در این حوضه 91 رودخانه کوچک و بزرگ جریان دارد که هلیل‌رود بزرگ‌ترین آنهاست. حجم آب این رودخانه بستگی به ذوب شدن برفهای انباشته شده در کوه های استان کرمان و ریزش باران دارد. کمبود ریزشهای جوی و بالا بودن درجه حرارت و میزان تبخیر، دیگر رودهای این حوضه را به صورت رودهای کم‌آب فصلی و خشکرود و مسیل درآورده است (جعفری،1376: 46. افشین،1373: 85).آب و هوای این منطقه به شدت متأثر از ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیایی است و جزو اقلیمهای بیابانی به شمار می‌آید. بلندترین نقطه حوضه که در دیواره‌های کوهستانـی شمال آن واقع است، حدود 400‘4 متر از سطح دریا ارتفاع دارد؛ این ارتفاع در چاله جازموریان در نواحی مرکزی به حدود 350 متر کاهش مـی‌یابد و از آنجا مجـدداً در جهت جنوب بـر ارتفـاع اراضی افزوده می‌شود تا آنکه به بلندیهای بشاگرد ختم می‌شود(پتروف،1336: 168).میزان بارش سالانه در بلندی های شمال حوضه جازموریان میان 500 تا 600 میلی‌متر در نوساناست، درحالی‌که دربخش گسترده و پست جنوبی میزان بارش از حدود 100 میلی‌متر در سال تجاوز نمی‌کند. هرچند حوضه آبریز جازموریان از لحاظ هیدرولوژیکی ایران بخشی از حوضه آبریز مرکزی ایران است، اما از لحاظ اقلیم‌شناسی به علت دریافت رطوبت نسبی فراوان از دریای عمان، دارای شرایطی استثنایی و مستقل از نواحی مرکزی ایران است؛ به همین علت با وجود محدودیت بارشهای جوی و گرمای توان‌فرسا و تبخیر سالانه بسیار بالا ــ که در بعضی نواحی بیش از 500‘4 میلی‌متر است ــ این حوضه از نظر امکان احیا و بازسازی و بهره‌برداری از منابع طبیعی تجدید شونده از امکانات مناسبی برخوردار است و به هیچ ‌وجه با دیگر حوضه‌های مرکزی ایران قابل مقایسه نیست (قبادیان،1369:184).در بخش مرکزی حوضه آبریز جازموریان در حد فاصل استانهای کرمان و سیستان و بلوچستان حفره بیضی شکلی وجود دارد که مقصد همه آبهای سطحی این حوضه به سوی آن جریان دارد و به آن هامون یا دریاچه جازموریان می‌گویند (افشین،1373: 83). وسعت هامون جازموریان به طور قابل ملاحظه‌ای در فصلهای مختلف سال متفاوت است و معمولاً در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز خشک می‌گردد و به علت شیب کم دریاچه، کوچک‌ترین تغییر در حجم آب آن در سطح وسیعی منعکس می‌شود (کلینسلی،1381: 185).سطح هامـون جازموریان در مواقع پرآبـی به ‌حدود 3300کیلومتر مربع، درازای آن بـه حـدود 100 کیلومتر و پهنـای آن بـه بیش از 45 کیلومتر مـی‌رسد. آب هامون جازمـوریان برخلاف دیگـر هامونهـای بسته درونی ایران چندان شور نیست. علت این امر را فرو رفتن آب و ساکن نماندن آن در دریاچه دانسته‌اند. بستر دریاچه از قلوه سنگ و لایه‌های شنـی و آهکی ساخته شده است که در نفوذ آب به منابع آبهای زیرزمینـی کمک می‌کند (افشین،1373: 83-84).منطقه دریاچه که سواحل آن پیوسته در تغییر است، دارای زمینهای باتلاقی و لجن‌زار است؛ گیاهان آن کم است و فقط بعضی تپه‌های پوشیده از بوته و خار در آن دیده می‌شود (پتروف،1336: 168).