علیرضا وکیلی - کارشناسی مدیریت دولتی – کارشناس و مدیر دفتر بحران سازمان آتش نشانی تهران
احمد احمدمعظم - دکترای حرفه ای – رییس ستاد بحران سازمان آتش نشانی تهران
مهدی کوهستانی - مهندسی برق قدرت – کارشناس ستاد بحران سازمان آتش نشانی تهران

مشارکت عبارتست از نوعی کنش جمعی آگاهانه و اختیاری برای نیل به اهداف و آمال مشخص. فعالیتی که طی آن آحاد یک جامعه شرایط تحقق انتظارات خود را مهیا می سازند. مشارکت، فرایندی اجتماعیست، آغاز و انجام دارد، ارادی و آزادانه است، ممکن است هر لحظه قطع شود و خروج از آن به تنبیه منجر نمی گردد. مشارکت قانونمند و قانون مدار است. اگر چه معمولا بر اساس قوانین نانوشته صورت می گیرد.(ارجمندنیا، 1380)دولت شهرهای یونان باستان، نمونه های ابتدایی مشارکت مردم در زندگی اجتماعی و امور سیاسی بودند. اما مشارکت، قدمتی به اندازه زندگی اجتماعی بشر دارد.در جهان آشفته و زندگی پیچیده شهری امروز، بدون همکاری و مساعدت‌های مردمی نمی توان به توسعه شهری دست یافت. شهروندان با مشارکت در امور شهری، می توانند خود را قسمتی از شبکه ای ببینند که در آینده می تواند نقشی حمایتی را برای آنان بازی کند. لذا دولتهای ملی و محلی، با فراهم آوردن بستر مناسب جهت انگیزش و تشویق افراد جامعه به مشارکت، می توانند علاوه بر تقویت عزت نفس و نوعدوستی در بین افراد جامعه، کارایی و اثر بخشی خود را در انجام وظایف محوله افزایش دهند.روحیه مشارکت جویی، در بین ایرانیان، به سبب فرهنگ اسلامی- ایرانی جایگاه والایی دارد. مردم ایران همواره در بزنگاه‌های تاریخی، این روحیه را به نحو احسن بروز داده اند. از طرفی بر اساس تجارب جهانی، انجام واکنش های اضطراری در زمان بحران، معمولا از عهده دولتها خارج بوده و مشارکت های مردمی همواره نقش بسزایی در کاهش خسارات و پاسخگویی مناسب در برابر بحران ایفا می نماید. به طوری که می توان آن را عامل تعیین کننده موفقیت یا شکست یک جامعه در مدیریت بحران دانست. استفاده بهینه از پتانسیل نیروهای مردمی در زمان بحران، مستلزم ایجاد آمادگی‌های لازم پیش از وقوع بحران می‌باشد. ارکان اصلی آمادگی عبارت است از جذب، آموزش و سازماندهی.معمولاً آتش سوزیها یا محصول بحران هستند یا عامل ایجاد آن. در هر دو حالت احتمالاً منابع سازمانآتش نشانی پاسخگوی تمامی نیازها نمی باشد. زیرا بحران ذاتاً در عدم تناسب بین نیازها و منابع ریشه دارد. به همین دلیل ایجاد بستر مناسب جهت مشارکت شهروندان، در زمان بحران نمود بیشتری پیدا می نماید.یکی از روشهای به کارگیری مشارکت شهروندی در جهت اهداف سازمان آتش نشانی، طرح "آتش نشان داوطلب" می باشد. این مقاله ضمن بررسی پیشینه آتش نشان داوطلب در جهان و ایران، به تبیین نقش آن به عنوان یکی از وجوه مشارکت شهروندانمی‌پردازد. همچنین با بیان نقش آتش نشانان داوطلب در زمان بحران و قبل و بعد از آن،تلاش می نماید تأثیر نیروهای مردمی را در ایجاد تعادل بین منابع و نیازها در زمان بحران بررسی نماید.

آتش نشان داوطلب، مشارکت شهروندی، آتش نشانی، حریق