مجید شهبازی - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات زنجان
مریم سلیمانی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری علوم و تحقیقات زنجان
فائقه ملائی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری علوم و تحقیقات گیلان

از دیرباز بهره گیری از هندسه در ساخت بناها برای رسیدن به وحدت فرم وطرح ریزی معین مورد توجه معماران وهنرورزان بوده است. ترکیب وکارکرد متقابل معماری وطرح های پیچیده هندسی که زینت بخش بناهای تاریخی در دنیای اسلام هستند همواره بیانگر رابطه استادکاران متبحر ، معماران مبتکر با ریاضیدانان بوده است. البته این معماران هنرورز علاقه ای نداشتند آثار مکتوب از خود بر جای بگذارند ، از این رو کارهای بدیع آنها را باید به مثابه تنها اثر ومدرک مهارت ایشان تلقی نمود. ضرورت تحلیل این الگوهای باقیمانده از لحاظ طراحی ومبانی نظری شکل گیری آنها زمانی آشکار می شود که میبینیم رشد وتوسعه در جامعه امروزی باعث فراموشی وبهره گیری ازمیراث گذشتگان گردیده است.بنابراین بایستی با مطالعه دقیق و علمی ،همچنین با ارزش گذاری بر روی اثار به جامانده ی معماری تاریخی ، از رو به زوال رفتن شاهکارهای بلامنازع قدیم جلوگیری کنیم وسعی در احیای چنین الگوهای ایرانی و بی نظیر داشته باشیم.برای رسیدن به این منظور به بررسی نمونه ای در این مقاله میپردازیم .یکی از نمونه های بارز این هنر آفرینی در" گنبدخانه ی شمالی مسجد جامع اصفهان" ، شاهکار گنبد سازی دوره سلجوقی، قابل مشاهده است. نخست از منظر زیبائی شناختی ، یعنی آنگونه که دیده می شود حس می شود و دیگر از لحاظ ساختار پیچیده گنبد مورد توجه می باشد.بررسی هندسه نظام بخش وخلاقانه در این گنبد و شکل گیری تناسبات طلائی و مثلث خیام در میان ظرافت بنا و مقایسه سخن دو نظریه پرداز مشهور ” اریک شرودر“و ”اولگ گرابر“ به همراه معمار توانای آن ، نمونه های مورد بررسی در این مقاله می باشد.

هندسه ، مسجدجامع اصفهان ، مثلث خیام ، تناسبات طلائی ، گرابر