محسن احدنژاد - دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان
خسرو احمدی اقدم - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه زنجان

در دهههای اخیر شهرها به شکلی بیبرنامه رشد کردند و محدودههای شهری در مدت کوتاهی به چندین برابر وسعت اولیه خود رسیدند، یا توسعه آنها در قطعاتی مجزا، بدون برنامهریزی، تنگ و جسته و گریخته بود این معضل، به الگوی گسترش یا پراکنش افقی شهری (sprawl) معروف گردیده و منشأ بسیاری از مشکلات در شهرهای جهان در حال توسعه و توسعه یافته شده است. شهر بوکان نیز در طول سالهای اخیر در طول زمان رشدی نامتوازن و به شکل پراکنده داشته است. در این مقاله به تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش کالبدی شهرها پرداخته شده است و شهر بوکان به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است. روشهای مورد استفاده در این پژوهش توصیفی تحلیلی- تطبیقی میباشد که در آن برای ترسیم نقشه گسترش فیزیکی شهر از تصاویر ماهواره- ای و با استفاده از نرمافزار (Idrisi) بهره گرفته شده است. همچنین از نرم افزار Arc GISجهت ترسیم نقشهها استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل دادهها نشان داد که عوامل مؤثر در گسترش شهر مانند حوزه نفوذ، مهاجرت، عوامل قومی و نژادی و نقش چهار راهی از لحاظ فیزیکی تأثیر شگرفی بر گسترش شهر بوکان گذاشتهاند. همچنین این پژوهش با بهرهگیری از مدلهای آنتروپی شانون و هلدرن به تحلیل چگونگی گسترش این شهر پرداخته شده است. براساس دادهها که نتایج آنها حاکی از آن است که رشد سریع شهر از دهه 1365 شروع شده بود، اما تا دهه 1375 شهر به صورت فشرده رشد کرده است، اما از این سال به بعد مساحت شهر سه برابر شده است، و رشد بی قواره شهری رخ داده و میزان آن بر اساس مدل هلدرن 35 درصد بوده است بر اساس مدل های آنتروپی گسترش شهر تا سال 1385 به صورت پراکنده و افقی بوده ، اما از این سال تا 1385 شدت پراکندگی و رشد شهر افزایش یافته، به طوری که از تراکم 148 نفر در هکتار در سال 1365 به 98 نفر در هکتار در سال 1390 رسیده است. و با توجه به نتایج پژوهش، الگوی رشد فشرده و بافت شعاعی به عنوان الگوی توسعه آتی شهر پیشنهاد می شود

گسترش افقی ، مدل هلدرن ، مدل شانون ، شهربوکان