دکتربراتعلی خاکپور - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد
سیدعلی حسین پور - دانشجوی دکتری برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد، گروه شهرسازی دانشگاه بینالود مشهد

یکی از مسائل مورد توجه امروز کلان شهر تهران کمبود فضاهای باز قابل استفاده در مواقع بحران است. بطوریکه تناسب لازم میان سطح فضای ساخته شده، تراکم ساختمانی و فضای باز قابل استفاده در مواقع بحران وجود ندارد. بدیهی است فضاهای باز شهری را می‌توان در مواقع بحران بعنوان پایگاه‌های امدادرسانی نیروهای عمل‌کننده و نیز در صورت امکان برای اسکان‌های بزرگ، اضطراری و اسکان موقت مورد بهره‌برداری قرار داد. بررسی مکانیزمهای مؤثر در شکل‌گیری فرآیند کاهش فضاهای باز و مدلسازی این فرآیند جهت شناخت مسأله و اصلاح مکانیزمهای مخرب در قالب تئوری دینامیک سیستم‌ها قابل بررسی است. مسأله اصلی مورد توجه جهت بررسی در قالب دینامیک سیستم‌ها روند کاهش فضاهای باز شهری با قابلیت استفاده در مواقع بحران است. بدین صورت که با بررسی مکانیزم‌های مؤثر در ایجاد این موقعیت و شناخت ساختارهای علی و معلولی آنها سعی در تعریف مکانیزم‌ها و سیاست‌های جدید در جهت اصلاح مکانیزم‌های مخرب می‌شود. در این فرایند ابتدا به تعیین مرز سیستم و متغیرهای درونزا و برونزای مؤثر در سیستم پرداخته شده است، در ادامه رفتار متغیر مرجع مسأله در یک بازه زمانی مشخص مورد بررسی قرار گرفته است. در مرحله بعد با توجه به تحلیلی که از رفتار متغیر مرجع و تأثیر متغیرهای دیگر سیستم در آن بدست آمده است، به تبیین فرضیه‌های دینامیکی مرتبط به مسأله مورد نظر پرداخته شده است. در ادامه به ارائه یک مدل مفهومی از مسأله پرداخته شده است و دیاگرام‌های علی و معلولی مرتبط با آن تهیه شده است، در انتها با تعریف پارامترها و ساختاربندی فرضیه‌های دینامیکی مسأله در نرم‌افزار Vensim PLE برای یک بازه 20 ساله در آینده مدل‌سازی صورت گرفته است و مدل بدست آمده برای شرایط مختلف حدی آزمون شده است. هدف از این مقاله بررسی روند کاهش فضاهای باز شهری در فرایند توسعه شهری در کلان‌شهر تهران و پیش‌بینی وضعیت آینده با اصلاح مکانیزمهای مخرب می‌باشد. روش تحلیل در این مقاله مبتنی بر روش تحلیلی - توصیفی بوده و اطلاعات مورد نیاز آن با استفاده از روش کتابخانه‌ای و میدانی جمع‌آوری شده است. نتایج بدست آمده در این مقاله نشان می‌دهد که در صورت اصلاح مکانیزمهای مخرب و اعمال سیاست‌های مرتبط با کنترل متغیرهای کلیدی مسأله می‌توان در یک بازه زمانی میان‌مدت تا بلندمدت به کنترل روند کاهش فضاهای باز شهر تهران با رویکرد استفاده در مواقع بحران کمک کرد.

فضای باز، توسعه، بحران، مدل‌سازی، تهران