مهدیه نخعی - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان
معصومه اکبری - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان

شهر مجموعه ای فرهنگی – کالبدی است که بر اساس نیازها، فعالیت ها و رفتارهای ساکنین آن شکل گرفته است. فضاهای شهری به عنوان بستر، پاسخگوی این نیازها و ظرفی برای تعاملات اجتماعی شناخته می شوند. شهرها مکان های مناسبی برای شکل گیری نهادهای اجتماعی، اعتلای ارزشهای فرهنگی، گسترش و تحکیم روابط و مناسبات اجتماعی و پاسداری ارزشهای انسانی و هویت های ملی و محلی هستند.در شهرهای ایرانی اسلامی فرم ظاهری هر شهر ناشی از محتوا و معنایی در باطن است که ریشه در جهان بینی و فرهنگ و رسوم و طبیعت بومی آن منطقه دارد. بدون شک شهر را می بایست بزرگترین دست آورد و دست ساخته بشر بر گستره کره خاکی دانست. آنچه این مجموعه را از سایر دست ساخته های بشری مستثنی نموده و به آن اهمیت و ارزشی دو چندان می دهد ماهیت ساختاری و تنوع عوامل و عناصر سازنده آن می باشد. با نگاهی عمیق به شهر با هدف شناخت و دست یابی تعریفی جامع از آن، این نکته مشهود است که شهر گستره ای فیزیکی و کالبدی ساخته شده از ابنیه و فضاهای متعدد پر و خالی است که در پیوندهای تنگاتنگ با جامعه گسترده و وسیع انسانی ساکن آن، شکل گرفته و به وجود آمده است. آنچه شهر را از سایر دست آوردهای بشری چشمگیرتر می نماید تنوع ساختاری آن است. آنجا که کالبد فیزیکی در تعامل و پیوندی تنگاتنگ با جامعه انسانی، محیطی متنوع و پویا را فراهم می آورد. مقاله حاضر تحت عنوان ارزیابی امکانات و محدودیتهای توسعه فیزیکی و ابعاد هویت کالبدی شهر بیرجند تدوین شد و پس از بررسی وضع موجود برای تبیین موضوع تحقیق، با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شد. نتایج بدست آمده حاکی از این واقعیت است که اصولا تجلی انسان در جوابگویی به نیازهایش رشد و توسعه فضاست. پایداری این فضا و دست یابی به توسعه ی پایدار شهری نیازمند نوعی برنامه ریزی است که بتواند در یک فضای دوبعدی به استقرار و مکان گزینی فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی بپردازد. البته نوع و کیفیت موقعیت شهر موجب تغییر میزان اهمیت این نوع نگرش به شهر می شود.

ماهیت ساختاری، گستره فیزیکی و کالبدی، توسعه فضا، توسعه پایدار شهری