نجمه حساس - دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت و احیا بناهای تاریخی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

عشایر به تبع نوع زندگی و ضرورت های زیستی، سکونت گاههایی با مشخصات ویژه دارند که در هماهنگی کامل با شرایط حاکم بر زندگی آنان است. این چادرها که طی قرن ها به عنوان بهترین و به بیانی مناسب ترین سرپناههای عشایر مطرح بوده اند به دلیل سهولت در برافراشتن، برداشتن، تهیه کردن و حمل و نقل کاملاً سازگار با این شیوه زندگی هستند. این سازه بومی سکونت گاهی چهار فصل است که با اندک تغییراتی، خود را با فصول مختلف هماهنگ می گرداند و در آن علاوه ر رعایت شرایط لازم برای زندگی، به جنبه های هنری نیز توجه شده و به خوبی نوعی از تکنولوژی بومی اصیل و ابتکار را به نمایش می گذارد. در تقسیم بندی فضای داخلی این سکونت گاه بومی، از فضا به بهترین وجه استفاده شده است و کمترین هدررفتن فضا را شاهد هستیم. تقسیم بندی فضاهای آن ریشه در تجربیات، اعتقادات و باورهای فرهنگی از جمله درنظر گرفتن مسائلی نظیر محرومیت مردم دارد. این سازه از مصالح بوم آورد و در تطابق با شرایط زیستی حاکم به وجود آمده است و یک سازگاری با محیط خشن و غیرقابل پیش بینی زندگی عشایر دارد، که دربردارنده استراتژی کاملاً هدف گرایانه مبتنی بر آگاهی و تفکر است. مطالعه حاضر به روشنی نشان می دهد سیاه چادر، تمامی تعاریف و معانی خانه را داراست، با حداقل هزینه و با ظاهری ساده ولی کارایی بسیار بالا و ایده آل. این پژوهش برگرفته از فصل های پایان نامه نویسنده با عنوان حفاظت از سیاه چادرهای عشایر قشقایی فارس است که موفق به ثبت ملی این سازه در فهرست آثار ملی ایران شده، تنظیم گردیده و اساس تحقیقات بر پایه شناخت تاریخ، جایگاه و معانی خانه و تطبیق و بررسی این مفاهیم با سیاه چادرهای عشایر و لت نام گذاری سیاه خانه بر این سازه و تحلیل معمارانه آن است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و گردآوری داده ها از طریق مطالعات کتابخانه ای و تحقیقات میدانی است که به صورت پرسش نامه، مصاحبه و مشاهده انجام گرفته و این تحلیل ها بر روی سیاه چادرهای عشایر قشقایی فارس طایفه کشکولی بزرگ به عنوان نمونه صورت گرفته است.

سیاه چادر، کوچ نشینی، خانه، سیاه خانه، سرپناه