بهروز توکلی - مربی گروه هنر و معماری دانشگاه پیام نور تبریز
فریناز زارع پاکزاد - دانشجوی کارشناسی معماری دانشگاه پیام نور تبریز

خانه های به جا مانده از دوره ی قاجار به عنوان معماری خلق فضا و خلاقیت فضایی شناخته می شود و از این نظر در جایگاه برتر و تکامل یافته تری نسبت به دوره ی پیشین خود قرار می گیرد. شهر تبریز با دارابودن آثار فراوان و متنوع معماری به جای مانده از دوره ی قاجار، اهمیت ویژه ای در مطالعات معماری ایرانی دارد. در این میان، خانه های قاجاری تبریز به جهت دارابودن مولفه های معماری منحصر به فرد و تنوع الگوهای فضایی آن ها از یک سو و غنای تزیینات وابسته بدان از سوی دیگر، اهمیتی افزون تر را دارا می باشند. در پژوهش حاضر سعی بر آن بوده است تا در کنار طبقه بندی الگوهای مختلف خانه های این دوره، سلسله مراتب فضایی و عناصر معماری به کار رفته در ساختمان آن ها نیز مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد. تجزیه و تحلیل یافته ها به شیوه ی توصیفی – تحلیلی انجام گرفته و نتیجه ی حاصل از آن نشان می دهد که ارزش های فضایی خانه های عهد قاجار (همچون دیگر بناهای هم عصرشان)، فارغ از تزیین و عناصر شکل دهنده ی آن، نسبت به دوره های قبل تر دستخوش تغییرات چشمگیری شده است. و توجه به این مهم در طرح های مرمتی و بازسازی چنین فضاهایی یاری دهنده طراحان خواهد بود.

معماری مسکونی، خانه، تبریز، قاجار، فضاهای معماری