سیدحسین بحرینی - استاد دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
نرجس مجدزاده - کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین، گروه شهرسازی، قزوین، ایران

توسعه شهری در دهه های اخیر و توجه به رویکردهای جدید در نظام برنامه ریزی شهرها، تعریف مقیاسی جدید را در قالب محدوده های مشخص ضروری ساخته است. در این چارچوب، توجه به نظام تقسیماتی خرد به عنوان مبنای برنامه ریزی ملاک عمل است و محله در کانون آن قرار می گیرد. در این راستا، پژوهش حاضر از طریق شناخت اصول مشترک در تعریف محله ایرانی در صدد است که در چارچوبی هدفمند معیارهایی به منظور برنامه ریزی محلات شهری ایران تدوین نماید؛ بدین منظور، معیارهای برنامه ریزی در قالب چهار بعد فیزیکی – فضایی، ذهنی – ادراکی، اجتماعی – اقتصادی و عملکردی ارائه شده اند و در قالب ابعاد مذکور به مطالعه و تدوین معیارها پرداخته شده است. یافته های این مطالعه نشان می دهد که در مفهوم شناسی محله به عنوان یک واقعیت فیزیکی – فضایی، معیارهایی چون حدود و ثغور مشخص و یکپارچگی فضا و فعالیت، در بعد ذهنی - ادراکی، معیارهایی چون مرزهای کالبدی مبتنی بر درک ذهنی و حس تعلق نسبت به مکان کالبدی، در بعد اجتماعی معیارهایی چون سرزندگی و حس همبستگی و روابط متقابل، در بعد اقتصادی معیارهایی چون خودکفایی نسبی در تامین مایحتاج روزانه و کوتاه مدت محله و وجود فرصت های شغلی و اشتغال محلی و در بعد عملکردی نیز معیارهایی چون توزیع متعادل فعالیت ها و کاربری ها، سهولت دسترسی به خدمات محلی و پیاده مداری اهمیت می یابند. نظر به این که مطالعه حاضر، محله های شهری ایران را عموماً هدف قرار داده، لذا محدوده مکانی خاصی برای آن در نظر گرفته نشده است؛ بنابراین معیارهای نظری ارائه شده، حسب مورد می تواند مبنایی برای ارزیابی و مدل سازی محلات شهری کشور قرار گیرد.

محله، ساختار کالبدی - فضایی، برنامه ریزی، ابعاد، معیارها