فاطمه سپیدبر - کارشناس ارشد پترولوژی و دانشجوی دکتری دانشگاه تهران
حسن میر نژار - استادیار دانشکده زمین شناسی دانشگاه تهران

ترکیب Cr-اسپینل موجود در سکانس های گوشته ای افیولیت ها شاخص بسیار خوبی برای تعیین محیط تکتونیکی و شرایط تشکیل افیولیت ها محسوب می شود. نهشته های کرومیتی افیولیت های نیریز، نایین، اسفندقه، خوی، در میان هارزبورژیت های گوشته ای تهی شده قرار دارند. ترکیت شیمیایی کرومیت آنها از نظر محتوی Cr2O3 و عدد کروم نشان دهنده ی درجه ی ذوی بخشی متفاوت بخش های گوشته ای برای تشکیل Cr-اسپینلهای موجود در سنگهای این نواحی است. در مناطق افیولیتی که ذوب بخشی بالایی در سنگ منشا صورت گرفته است مقدار Cr#- اسپینل بخش های گوشته ای آنها بالاست، نظیر آنچه که در نایین، نیریز و اسفندقه مشاهده می شود. مقادیر پایین TiO2 در پریدوتیت ها و کرومیتیت های مورد بررسی ویژگی کرومیتیت های انبانی را نشان می دهد. همچنین ترکیب شیمیایی کرومیتیت های مورد بررسی گویای تشکینل آنها از ماگماهای بونینیتی است. در ارتباط با ژنزکرومیتیت های غنی از کروم در مجموعه ها افیولیتی اعتقاد زمین شناسان بر واکنش مذاب-سنگ در جایگاه سوپراسابداکشن است. Matveev and Ballhaus (2002) نشان داده اند که کرومیتیت های افیولیتی تنها می توانند از مذاب های اشباع الیوین-کرومیت و سرشار از آب پدیدار شوند. این شرایط می تواند در مناطق سوپراسابداکشنی به دلیل وارد شدن مواد فرار از لبه فرورونده به داخل گوه گوشته ی بالایی فراهم شود. در این شرایط برهمکنش هارزبورژیت(با تهی شدگی کم) با سیالات تحت اشباع از سیلیس، سبب ذوب مجدد آن (با نرخ ذوب بخشی بالا) و تشکیل مذاب های غنی از مواد فرار و منیزیم (بونینیتیک) شده و گوشته تهی شده را برجای خواهد گذاشت. به طور کل طبق نمودارهای در ارتباط با محیط تکتونیکی Cr-اسپینل، افیولیت های ایران، مربوط به محیط های تکتونیکی مرتبط با MORB و SSZ هستند، که در حوضه های پشت قوسی و جلوی قوسی جایگزین شده اند.

Cr-اسپینل، زون بالای فرورانش، حوضه ی پشت قوسی، بونینیتی