سیدابوالقاسم حقایقی مقدم - مربی پژوهش مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
مهدی اکبری - استادیار پژوهش موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی

با عنایت به مشکلات جدی مدیریت آب زیرزمینی در استان خراسان رضوی، دشت نیشابور در این استان برای انجام تحقیق انتخابگردید. افت سطح آب زیرزمینی و کسری مخزن سالیانه بیش از 200 میلیون مترمکعب از چالش های اساسی این دشت است. در این تحقیق تاثیر عملیات آبیاری رایج با استفاده از مدل شبیه سازی حرکت آب و املاح در خاک (SWAP) ارزیابی شد. بعد از واسنجی مدل، سناریوی توسعه روش های آبیاری تحت فشار برای ایجاد تعادل در تغذیه و برداشت از منابع آب زیرزمینی دشت مورد مطالعهقرار گرفت. نتایج نشان داد تغییر شرایط از آبیاری سطحی به آبیاری تحت فشار موجب کاهش مقدار آب آبیاری مصرفی (صفر تا 60درصد)، کاهش نفوذ عمقی ( 14 تا 92 درصد) و افزایش بهره وری آب ( 4 تا 60 درصد) می گردد. از طرفی به علت کاهش نفوذ عمقی،استفاده از روش آبیاری تحت فشار باعث افزایش تجمع نمک در عمق توسعه ریشه می گردد که انجام عملیات آبشویی در خارج ازفصل زراعی را ضروری می نماید. تجهیز 30 % از اراضی به سامانه های نوین آبیاری برای 6 محصول عمده در دشت نیشابور، می تواندموجب 34 % کاهش در برداشت از سفره آب زیرزمینی بدون کم شدن از میزان تولید محصولات گردد. این مقدار برداشت کمتر درمقیاس دشت نیشابور معادل 68 میلیون مترمکعب تخلیه کمتر سفره آب زیرزمینی است که می تواند حدود 35 % کسری مخزن راجبران نماید. در صورت تعمیم نتایج به سایر محصولات، انتظار می رود که سناریوی توسعه سامانه های آبیاری تحت فشار بتواند تا 50 %کسری مخزن دشت نیشابور را جبران نماید. اجرای این سناریو در صورتی منجر به جبران بخشی از کسری مخزن دشت نیشابورمی شود که تجهیز مزارع به سیستم های آبیاری تحت فشار موجب افزایش سطح زیرکشت اراضی توسط بهره برداران نگردد.

بهره برداری پایدار، آب زیرزمینی، سامانه مدرن آبیاری، نیشابور