سیده مطهره آل یاسین کلاشمی - کارشناسی ارشد فیزیک دریا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
عباسعلی علی اکبری بیدختی - دانشیار، موسسه ژئوفیزیکی دانشگاه تهران
فرهنگ احمدی گیوی - استادیار، موسسه ژئوفیزیکی دانشگاه تهران

چون در اعماق مختلف آبهای اقیانوسی اختلاف شوری و دما وجود دارد، مناطق اقیانوسی همواره دارای همرفت پخش دوگانه هستند. در ابتدا با مشاهده ی نیم رخ های دما و شوری که توسط داده های بدست آمده از اندازه گیری های CTD اصل از گشت اول تحقیقاتی آژانس بین المللی انرژی اتمی یونسکو در ماههای شهریور و مهر 1374 رسم شده، به ساختار لایه ای در دریای خزر پی می بریم. ساختار لایه ای عمدتا در قسمت زیر لایه آمیخته وجود دارد و تعداد لایه ها در ایستگاههای مختلف ، متفاوت است. از انجایی که این لایه ها در انتشار امواج صوتی در دریا و همینطور روی ضرایب پخش مواد و گازها مثل اکسیژن به اعماق موثراند،مطالعه انها از اهمیت زیادی برخوردار است. تاکنون بطور متداول ساختار لایه ای را به پدیده همرفت پخش دوگانه نسبت داده اند اما با محاسبه نسبت چگالی و رسم نیم رخهای نسبت چگالی در ایستگاههای دریای خزر، مشاهد می شود که مقدار نسبت چگالی ((R(ρ در دریای خزر تقریبا بطور غالب منفی است ، پس در دریای خزر اغلب پخش دوگانه ایجاد نمی شود، عنی از نظرپخش دوگانه تقریبا دارای پایداری است همچنین از انجایی که قسمت وسیعی از اقیانوسهای جهان دارای وارونگی دما (افزایش دما با عمق) و وارونگی شوری ( کاهش شوری با عمق) می باشند در این مطالعه نیز وارونگی ها،که خود باعث ایجاد ساختار لایه ای می شوند، در دریای خزر مورد بررسی قرار می گیرندکه با مشاهده نمودارها، وارونگی شوری در بیشترایستگاهها در اعماق 10 تا 30 متری وجود دارد و بطور متوسط عمق لایه وارونگی شوری 4 متر می باشد. با داده های موجود استفاده شده ، وارونگی دمایی فقط در دو ایستگاه، 4و 6 واقع در حوضه جنوبی و میانی ازبین 12 ایستگاه در عمق حدود 30 متری مشاهده می شود. ضخامت لایه با وارونگی دما یی حدود 1 تا 2 مترمی باشد.همچنین با بررسی نیم رخهای زاویه ترنرو گرادیان های قائم شوری بر حسب گرادیان های قائم دمایی همرفت پخش دوگانه از نوع رژیم انگشتی در این دریا وجود دارد. با رسم نیم رخهای فرکانس شناوری در دریایخزر و مشاهده فرکانسهای شناوری مثبت نسبتا زیاد، پایداری استا تیکی این آبها مشخص می شود و مشاهده می شود که در حوزه جنوبی پایداری آب از حوزه های دیگر بیشتر است.

وارونگی دما وشوری، ساختار لایه ای، همرفت پخش دوگانه ، رژیم انگشتی، دریای خزر