الهام احمدیان - دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان، گروه کشاورزی

زعفران, ،(crocus sativus) , گیاهی است چند ساله که در پاییز به گل می رود و کلال ههای خشک شده آن، به خاطر عطر و قابلیت رن گدهی، از زمانهای بسیار قدیم به عنوان ادویه در تغذیه بشر و نیز اهداف دارویی، مورد استفاده بوده است. درباره مبدا و خاستگاه این گیاه، شک و تردید زیادی وجود دارد. احتمال می رود در Crote در عصر برنز قدیم، شناخته و اهلی شده است. کاشت زعفران در ایران قدمتی 3000 ساله دارد. این گیاه رنگی و گرا نبهای چندین ساله، بدون ساقه است و پیاز دارد و چون درخاک کویر به عمل م یآید، به طلای سرخ و یا طلای کویر شهرت یافته است. از هر 150 گل، یک گرم زعفران و از حدود 147 هزار گل تازه، یک کیلو زعفران خشک به دست می آید. زعفران به علت طعم و رنگ و عطر عالی، کاربردهای فراوانی در تولید فرآورده های غذایی، دارویی و شیمیایی دارد و با توجه به محدودیت کشت و تولید، از فرآورد ههای گران قیمت به شمار می رود. ایران، در زمینه تولید زعفران مقام اول را دارد. اسپانیا، مقام دوم و کشورهای هندوستان، جزایر اسپرون روسیه، سنگاپور، مالزی، ژاپن، تایوان، چین، فرانسه، ایتالیا، آلمان، استرالیا و یونان، مجموعا مقام سوم را به خود اختصاص م یدهند. مرکز اصلی پرورش این گیاه، مناطق کویری و کم آب جنوب خراسان و سابقه زعفرانکاری در این منطقه، به 700 سال پیش بازمی گردد زعفران از محدود گیاهانی است که در شرایط سخت زیستی پرورش می یابد. با توجه به آن که جایگاه تاریخی زعفران در ایران بوده و منشا آن نیز ایران است، این گیاه یکی از جذابی تهای ویژه ایران به شمار می آید زعفران گیاهی تریپلویید، خود ناسازگار و بیشتر نرعقیم است و بنابراین قادر به تولید بذر فراوان نیست و به وسیله کورم تکثیر می شود. به علاوه سیکل بیولوژیک آن، با سایر گیاهان، تفاوت دارد. ابتدا، گلدهی، در اکتبر-نوامبر شروع می شود، سپس رشد رویشی تا ماه می ادامه م ییابد. در نتیجه رشد رویشی، به طور مستقیم برای تولید کلاله اهمیت ندارد اما برای تولید کورمهای جدید، مهم است.به علت ویژگیهای بیولوژیک، فیزیولوژیک و کشت و کار منحصر به فردش، این گیاه قادر است از زمینهای حاشیه ای و کم اهمیت بهره برداری کند و در نتیجه قادر است سیستمهای کشت کم هزینه ای را به کشاورز ارائه دهد که به خاطر این پتانسیل بالا و ب ا دوام، افزایش چشمگیری در میزان تقاضای این محصول مشاهده می شود. با این وجود، آینده کاشت این گیاه هنوز نامطمئن است. در حقیقت موانع اصلی کشت و کار این گیاه عبارتند از: 1) نواحی محدود کشت، به خصوص در کشورهایی که زعفران را به صورت سنتی کشت می کنند. 2) افزایش مقدار ادویه های مصنوعی 3) استفاده از تکنیکهای مدیریتی دستی در کشت این محصول 4) قیمت بسیار بالای این محصول در این مقاله، ویژگیهای بیولوژیکی، ژنتیکی و اکولوژیکی، و نیز تکنیکهای مدیریتی کشاورزی این گیاه، نسبت به شرایط محیطی، بررسی می گردد. رنگ، مزه و عطر، ویژگیهای اصلی هستند که کیفیت کلاله زعفران بر اساس آنها تعیین می شود. در حقیقت این ویژگیها، به طور خاص مرتبط با شرایط بیومولکولی کلاله هستند. برای مثال به نظر می رسد مسیر بیوسنتزی کارتنوئیدها و مشتقاتشان، به ساختار متابولیسم ثانویه این گیاه منتهی می شود و میزان فراوانی آنها در این ادویه،نمایانگر صفات دارویی زعفران می باشد. بنابراین دیدگاهی کلی وجود دارد که کیفیت زعفران، به طور خاص از نقطه نظر شیمیایی، قابل بحث است.

زعفران، ماده موثره، کشاورزی پایدار