الهام فرساد - دانشگاه آزاد اسلامی دانشکده معماری و هنر، تبریز، ایران.

بناهای مذهبی به عنوان یکی از اصلی ترین فضاهای مطرح شده در سطح شهر در مکانی متناسب جهت رفع نیاز افراد جامعه قرار می گیرند. این نیاز به صورت های مختلف از قبیل نیاز به رفع عملکردهای مذهبی، اجتماعی، سیاسی و گاه فرهنگی انجام می شده است. در گذشته مساجد به عنوان یکی از بناهای اصلی غیر تجاری در بازار مطرح بودند. کالبد درونگرا و 4 ایوانی مساجد قدیم فضایی مرکزگرا در درون بنا ایجاد می کرد که علاوه بر کاربری ویژه خود بهعنوان فضایی جهت گذر باز اریان به کار می رفت و به این ترتیب بنا ارتباط عمیقی با محیط تجاری اطراف خود برقرار می کرد. بررسی های انجام شده در اینمورد نشان می دهد که این نوع ارتباط در معماری معاصر شکلی دیگر به خود گرفته و مفهوم فضای درونگرا و مرکزیت بنای مذهبی، به آن نحوی که در گذشته وجود داشته، وجود ندارد. این مسئله به دلیل مسائلی از قبیل مکانیابی در فضایی بیرون از حیات شهری، تعریف نادرست کابری های فضای مرکزی و عدم ارتباط آنها با این فضا و در نهایت بلا استفاده ماندن آن می توانست باشد. به این ترتیب در این مقاله برای مقایسه این مسائل به مقایسه تطبیقیمکانیابی، نوع تعریف فضاهای اطراف حیاط مرکزی و ارتباط بنا با محیط شهری اطراف آن در دو بنای مذهبی مسجد جامع اصفهان و مصلای بزرگ اصفهانپرداخته ایم. نتایج حاصل از بررسی ها نشان می دهد که مصلای بزرگ اصفهان به عنوان یک بنای شاخص مذهبی در دوره معاصر علیرغم الهام گرفتن ازشکل 4 ایوانی مساجد قدیم و ایجاد فضای مرکزی در درون آن، رونق و تداوم حیاتی که در فضای مرکزی مساجد قدیم مطرح بود در این بنا دیده نمی شود. فضای مرکزی مصلا جز برپایی نماز در روزهای خاص کاربری دیگری ندارد. فضاهای متنوع اطراف فضای مرکزی دیالوگ و ارتباط خاصی با این فضا نداشته و هریک به طور مستقل فقط در اطراف فضای مرکزی چیده شده اند. به این ترتیب نتیج نشان می دهد که مساجد قدیم شهری به دلیل جایگیری در بستر حیات شهری و ایجاد ارتباط با کاربری های اطراف خود دوام و پایداری خود را حفظ کرده اند. اما مصلاها اغلب به دلیل جایگیری در مکانی دور از شهر و بهره برداری محدود از آن از پایداری مطلوبی برای یک بنا برخوردار نیستند.

مسجد جامع اصفهان؛ مصلای بزرگ اصفهان؛ بافت شهری؛ معماری و شهرسازی