روح الله احمدی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان

سن گندم یا سن معمولی گندم مهمترین آفت گندم و جو در ایران و کشورهای منطقه است. نام علمی این آفت . Eurygaster integriceps Put می باشد. سن در اکثر مناطق خصوصاً مناطق معتدل کشور انتشار دارد. سابقه این آفت در ایران به زمانهای بسیار دور باز می گردد. طغیان جمعیت سن گندم در ایران را می توان مثال خوبی برای گسترش و طغیان حشرات در اثر دخالت انسان در محیط طبیعی دانست. در گذشته های دور محیط اصلی و محل دائمی زندگی سن گ ندم دامنه های نواحی کوهستانی بوده است. پوشش گیاهی این مناطق و میزان اصلی این حشره را کرامینه های وحشی تشکیل می داده است. گیاهان جندساله مثل گون Astragalus و درمنه Artemisia و بسیاری گیاهان دیگر پناه گاههای زمستانه این آفت را تشکیل می دهند. دخالت های انسان مانند چرای بی رویه دام، مصرف درختان و درختچه های جنگلی به عنوان سوخت، تخریب مراتع و کشت گسترده گندم در این مناطق باعث به هم خوردن تعادل زیستی، گسترش مناطق انتشار و افزایش جمعیت این آفت گردیده است. انجام سم پاشی های بی رویه بر علیه سن گندم و کاهش جمعیت دشمنان طبیعی آن از جمله عوامل مهمی است که به نوبه خود سبب گردیده است سن گندم بعنوان یکی از مهمترین آفات گندم و جو مطرح شود. در این میان وضعیت استانهای دیم خیز کشور بدتر از سایر نقاط است زیرا کشت وسیع دیم؛ خشکسالی و نابودی مراتع باعث تشدید موارد پیش گفته و بیشتر شدن جمعیت و خسارت سن در این استانها شده است. در گذشته علت اصلی نوسان جمعیت این آفت عوامل جوی ذکر شده است که در نشو و نمو گندم بعنوان میزبان، سن و دشمنان طبیعی آن نقش دارد. اثر عوامل جوی روی انبوهی جمعیت سن گندم دو د وره طغیان و خاموشی در جمعیت سن ایجاد می کند. علاوه بر نقش کلیدی آب و هوا و خشکسالی، تخریب مراتع بخصوص توسط چرای دام؛ کشت وسیع گندم و جو دیم و گرایش به تک محصولی؛ برداشت دیرهنگام محصول به علت کمبود کمباین و عدم آگاهی کشاورزان؛ سمپاشی های بی رویه بخصوص با سموم غیرمجاز و به شیوه نادرست و برخی عوامل دیگر در طغیان جمعیت سن گندم نقش دارند. در این بررسی راهکارهای کنترل آفت از دیدگاه تحقیقاتی ارائه شده است که مهمترین آنها کاشت ارقام زودرس و برداشت زودهنام گندم؛ کاشت با شیوه های جدید و کاشت بوسیله عمیق کارهای کمبینات و پیشرفته؛ استفاده از کودهای میکروبرای تقویت محصول؛ آبیاری تکمیلی؛ کاشت جو بجای گندم در کانونهای آلودگی که تراکم آفت زیاد است و حمایت و حفاظت از دشمنان طبیعی آفت هستند.

مدیریت آفت، کنترل، سن گندم، خشکسالی، Eurygaster integriceps Put