پگاه مردانی - کارشناس ارشد معماری، دانشگاه شهید بهشتی
نرگس صادقی - کارشناس ارشد معماری، دانشگاه شهید بهشتی

یکی از عناصر کالبدی معماری گرگان ، لبه بیرونزده بامهای شیبدار آن است که "شیرسر" نامیده میشود. می دانیم که نگاه هنرمندمؤمن پیوسته از ظاهر به باطن سیر می کند و چنین منشی اثر او را نیز در بر می گیرد؛ به علاوه تکرار نقوش و حکاکی ها در این بخش ازبناهای گرگان نشاندهنده آن است که معماری کهن این سرزمین آن را پرداخته و چون مقصودهای ظاهری و باطنی را به بهترین نحوبرآورده، مکررا از آن بهره برده است. این مقاله در پی درک این مقاصد ظاهری و باطنی است. یعنی خواهیم پرسید؛ علت تکرار نقوش و حکها در این بخش از بناهای گرگان چیست؟ شأن این مکان به عنوان جایگاه ظهور تزئین چیست؟ ظاهر تزئینات شیرسر به چه باطنی رهنمون است؟ ضرورت این تحقیق از آن روست که در سالهای اخیر در غرب و به تبع آن در ایران، تزئین فاقد فایده ظاهری برای شأن دنیوی زندگی انسان، و در نتیجه زائد شمرده شده است. این مقاله با تعمق در موضوع، در پی آشکار کردن فایده باطنی تزئینات شیرسر است. برای این کار پس از اشاره به معماری و نقش معنا در آن، نمونههایی از آثار معماری گرگان را بررسی کردیم و درباره مکان ظهور تزئین،اشکال به کار رفته و معنای آن پرسیدهایم و با در نظر گرفتن زمینه اثر و نوع نگاه اهل گرگان به جهان، کوشیدیم که معنای پنهان شده دراثر را بخوانیم. در انتها مصادیقی از آثار را در تأیید نتایج عرضه می کنیم. از این راه خواهیم یافت که این تزئینات، میراثی است که از نوع نگاه اهل گرگان به جهان مایه گرفته و با هر بار نگریستن به آن تذکری قدسی و خاطره قومی این خطه را متذکر میشود. اهل خانه هر بار که سر بر میکنند، ذکری دریافت می کنند. ذکری که در جایگاهیمحترم، مکان نزول رحمت خداوندی، نشسته است.

معماری، گرگان، بام شیب دار، تزئین، تذکر