مرتضی درخشی - دانشجوی کارشناسی ارشد پترولوژی، دانشگاه صنعتی شاهرود
حبیب ا... قاسمی - دانشگاه صنعتی شاهرود، دانشکده علوم زمین
عزیزا... طاهری - دانشگاه صنعتی شاهرود، دانشکده علوم زمین
محمود صادقیان - دانشگاه صنعتی شاهرود، دانشکده علوم زمین

منطقة مورد مطالعه در ۶۰ کیلومتری شمال غرب طبس، در کوههای درنجال واقع شده است. سنگهای آذرین مورد مطالعه در سازندهایی با سن کامبرین تا سیلورین، که در منطقه بالازدگی پیدا کردهاند، دیده میشوند. بیشترین و مهمترین حجم سنگهای آذرین، بصورت تودههای نفوذی، با طیف ترکیبی الیوینگابرو تا مونزودیوریت در سازند کالشانه به سن کامبرین میانی و گدازههایی با ترکیب الیوینبازالت و هم ارز تودههای گابرویی در بخش تحتانی سازند نیور به سن سیلورین وجود دارند. مشاهدات صحرایی، پتروگرافی و ژئوشیمیایی حاکی از توقف ماگما در آشیانة ماگمایی مستقر در سازند کالشانه و انجام تفریق ماگمایی در این آشیانه میباشد. بطوری که سنگهای کومولایی ملاگابرویی با بیش از ۷۵ درصد کانیهای مافیک و کمتر از ۲۵ درصد پلاژیوکلاز و انواع بافتهای کومولایی در پایین، و تودههای لوکوگابرویی، دیوریتی و مونزودیوریتی در بالا دیده میشوند. وجود یک روانة الیوین بازالتی در قسمتهای تحتانی سازند نیور و ارتباط ژنتیکی آن با سنگهای آذرین موجود در واحدهای قدیمیتر، نشان دهندة یک رخداد فعالیت ماگمایی در سیلورین تحتانی میباشد. نمودارهای عنکبوتی نشان دهندة غنیشدگی عناصر کمیاب و ناسازگار و آلایش پوستهای در این سنگها میباشد. نمودارهای هارکر و ضریب تفریق(D.I) و نیز عناصر ناسازگار در برابر یکدیگر به همراه ثبات و پیوستگی الگوی عناصر کمیاب، حاکی از تفریق ماگمایی در خلال توقف در آشیانه ماگمایی است. سنگهای ماگمایی مزبور در نمودارهای متمایز کنندة محیط تکتونیکی در محدودة ماگماتیسم درون صفحهای قرار میگیرند. این جایگاه با موقعیت محیط کششی(ریفت درون قارهای) ایران مرکزی در خلال پالئوزوئیک زیرین بخصوص رخداد ماگمایی سیلورین در بخشهای عظیمی از ایران مرکزی کاملاً سازگار است.

زمین شناسی، پتروژنز، ایران مرکزی، طبس، شیرگشت