فریدون گازرانی - دانشجوی دکتری برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی
آمنه نجاری الموتی - دانشجوی کارشناس ارشد طراحی شهری دانشگاه علم و صنعت ایران
فرنوش فارمر - دانشجوی کارشناس ارشد طراحی شهری دانشگاه علم و صنعت ایران

یکی از عناصر اصلی شهر اسلامی مسجد جامع است.این عنصر که جلوه گاه تفکر بنیادین اسلام بوده و هست، علاوه بر جمع کردن افرادساکن شهر، باعث جذب وگردهمایی سایر عناصر شهری ازجمله بازار،بناهای حکومتی و محلات مسکونی شده است.این دورهم جمع شدنو یا گردآمدن عناصر،خودباعث بوجود آمدن سازمان فضایی - کالبدی شهر اسلامی شده است. ذکر این موضوع از آن جهت ضروری استکه با بررسی تقدم وتاخر ساخت مجموعه ها و یا کاربری های شهری به فراخور آن فضاهای شهری، قویاً می توان گفت که در بین، شهر اسلامی، مسجد جامع بوده که این نقش پذیری و اثر گذاری را در تجلی سازمان فضایی - کالبدی شهر داشته است .با بررسی شهرهایاسلامی بویژه اصفهان، مسجد جامع اصفهان و سیر تکوینی آن با محدوده ها، کاربری ها و فضاهای مجاور، طی دوره های مختلف می توانپی برد که مسجد جامع باعث جذب و ساخت بازار، محلات مسکونی و سایر فضاهای شهری شده و همواره این عنصر تجلی بخشی سازمان فضایی - کالبدی شهر در محدوده و فضاهای کلان مجموعه ایی نیزشده است. و این اتحاد علاوه بر بارور نمودن حس مشارکت و هم افزایی دیدگاه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جمع شدن و دوری از تفرقه شده است . این نوشتار با روش تحقیق تحلیلی – توصیفی و بابررسی نمونه های موردی به دنبال ردیابی فرضیه نقش محوری مسجد و پراهمیت جلوه دادن این عنصر در شهراسلامی گذشته و حال است و بدون شک نتیجه پژوهش، ایجاد بناهای عمومی نظیر مسجد جامع و سایر بناها در محدوده های دیگر شهر برای ایجاد سازمان فضایی – کالبدی مناسب خواهد بود.

مسجد جامع،شهر اسلامی،سازمان فضایی –کالبدی، اصفهان