میعاد امدادی - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
باقر پورجواداصل - عضو هیئت علمی گروه معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز

جستارهای انجام یافته جهت شناسایی ویژگی های چهارده سده معماری پس از اسلام بازگوی قواعدی است که ریشه در متن دین اسلام و باورهای دینی دارند. در این تمدن اصل سیر از ظاهر به باطن در کنار چندین مورد دیگر، یافتهی اصول خلق آثارهنری بیشماری است که ماهیت و وجود (هویت) هر یک، از دو عنصر بارز تشکیل یافته است: 1- معنا و مفهوم (ایده) 2- صورت و ماده (کالبد) اثر هنری. هنرمند مسلمان از آنجا که همه کثرات عالم خلقت را از یک منشأ و از یک حقیقت باطنی و دارای یکمعنا و یک هدف می بیند و ظاهر را تجلی باطن می داند، تلاش دارد تا این کشف و شهود عظیم و این معرفت و شعور جامع وناب خود را که همه چیز آن به یک حقیقت زیبا و غنی باز می گردد، در اثر خود به تجلی و ظهور آورد. شیوه ای که در هنر معماری تمدن اسلام برای تجلی و پدیدارسازی اصل سیر از ظاهر به باطن بکار گرفته شده نشانه گرایی یانماد گرایی است. به عبارتی کالبد وابسته به زمان و مکان بصورت نشانه ای، نمادین و تمثیلی می توانند برای انسان اندیشمندمعنا و مفهومی را از سیر و صیرورت، تداعی نمایند. بدین گفته نشانه ها با ترکیبی از کالبد و معنا، بخشی از هویت شهر محسوبمی شوند. در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با هدفی بنیادی تلاش گردیده است تا ضمن بازشناسی نشانه ها یا علایمی مادی وکالبدی از معانی دینی که در مجموع آثاری با هویت اسلامی را پدید آوردهاند و تعیین جایگاه نشانه گرایی در معماری اسلامی بعنوان زبانی ویژه در انتقال مفاهیم مکتب اسلام و چگونگی کاربرد آنها، نحوه بیان ویژگیهای معرف از زبان نشانه گرایی را نیز مورد بررسی قرار دهد. امروزه با توجه به بحران هویتی پیش آمده و ضعف موجود در باب وجه کالبدی و بیرونی هنر معماری و شهرسازی اسلامی، ارتباط میان نشانه گرایی و هویت در شهر اسلامی و احیای آن ضروری به نظر می رسد

نشانه، نشانه گرایی، هویت، شهر اسلامی