عباسعلی احمدی - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه شهرکرد

مطالعه متون اسلامی و بررسی بقایای کلان شهرهای باستانی ایران به ویژه نمونههای برجای مانده از دوره اسلامی نشان دهنده آن است که اهمیت یافتن، رشد، توسعه و تبدیل مراکز زیستی به شهرهای بزرگ و عمده و تداوم این جایگاه به عوامل متعددی وابسته بوده است. اگرچه بررسی تاریخ برخی از این شهرها حاکی از سهولت نسبی دستیابی به چنین موقعیتی بوده؛ ولیکن تداوم، پایداری و حفظ این جایگاه به واسطه تاثیرپذیری از کنشها وارتباطات چند سویه عوامل و متغیرها، امری پیچیده و دشوار بوده است. بدیهی است که شناسایی و مطالعه عوامل اخیر مسئلهای درخور توجه بوده و بازیابی و شناخت آن، رهیافتهای نوینی در برنامه ریزی، طراحی و توسعه پایدارشهرهای کلان معاصر ارایه مینماید. پرسش اصلی تحقیق حاضر که به روشی توصیفی- تحلیلی در دو مرحله بررسیهای میدانی و مطالعات کتابخانهای انجام گردیده، چگونگی نظام و سلسله مراتب سکونتگاههای گذشته و ارتباط آنبا شهرهای عمده هر دوره بوده است. جهت نیل بدین مقصود فرضیهای مبنی بر وجود داشتن نظام خاص سلسله مراتبی مابین سکونتگاههای دوران اسلامی شکل گرفته و به منظور اثبات آن، بقایای سکونتگاههای اقماری به جای مانده از اصفهان عصر صفوی به عنوان مطالعه موردی در کانون توجه و تحقیق قرار گرفته است. بر اساس نتایجحاصل از این تحقیق به غیر از رونق اقتصادی و مرکزیت سیاسی، موقعیت ویژه اصفهان صفوی در نتیجه دو موقع خصوصی و عمومی آن بوده و با در نظر گرفتن اصفهان به عنوان ابر شهر دوره صفوی، سایر مراکز زیستی ایران و اصفهان به عنوان مراکز حوزه نفوذ مام شهر اصفهان از سلسله مراتب خاصی تبعیت میکرده است.

اصفهان، صفوی، کلان شهر، شهرک، سلسله مراتب شهری