رحیم قزلباش - دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران
آمنه نجاری الموتی - دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران

بررسی های بسیاری در رابطه با فرم شهر اسلامی از جانب محققان مختلف صورت گرفته است. بعضی آن را دارای فرم وساختار کالبدی مشخص و متمایز بیان کرده، بعضی دیگر آن را تغییری جزئی در الگوی شهرسازی موجود مطرح نموده وگاهی اوقات آن را فاقد ویژگی های یک شهر دانسته اند. از طرفی شناخت و درک صحیح از چگونگی فرم شهر اسلامی، امری مهم در بررسی عمیق تر مفهوم شهر اسلامی خواهد بود. این مقاله در پی آن است تا با بررسی ویژگی ها و مشخصه های کالبدی و فرم ساختاری شهرهای مسلمانان در سرزمین های اسلامی به تبیین و تشریح این مشخصه ها پرداخته و در نهایتبه مشخصه های فرم شهر اسلامی دست یابد. برای دستیابی به این مشخصه ها، عملکرد هریک از عناصر شهری در شهرهایی چند از سرزمین های اسلامی- از اندلس و مراکش تا هند- از طریق مرور اسناد مرتبط با موضوع و بررسی محتوایی آنها موردبررسی قرار گرفته است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که آنچه همواره در شهر اسلامی مورد تأکید بوده است، فارغ ازتفاوت های جغرافیایی و فرهنگی ، مرکزیت مسجد به عنوان فضایی اجتماعی- مذهبی بوده، که فضای اقتصادی بازار در ارتباط و پیوستگی با آن ظاهر می شده است. خانه ها، معابر، فضاهای باز، مکانیابی کاربری ها و... همه از اصولی همچون محرمیت،دفاع و امنیت، قاعده لاضرر و... پیروی می کنند، که نشأت گرفته از دین اسلام می باشند. اصولی که منعطف بوده و از شرایط محیطی تأثیر می گرفته است. روش مطالعه در این نوشتار از نوع توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای می باشد

شهر اسلامی، اصول شهرسازی اسلامی، فرم شهر، عملکرد