سعدا. .. منصوری - موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر
مسعود سلطانی نجف آبادی - موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر

به منظور گزینش در ژرم پلاسم کنجد به جهت تعیین منابع تحمل به خشکی و ایجاد امکان دستیابی و معرفی ژنوتیپ ها ی برخوردار از عملکرد اقتصادی از طریق مقایسه و اکنش توده های بومی ، ارقام داخلی و برخی ژنوتیپ های خارجی نسبت به تنش خش کی ٢٥ نمونه بذری متفاوت به عنوان اولین پژوهش داخل کشور روی کنجد طی دو سال متوالی ١٣٨٠ و ١٣٨١ در مزرعه موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر مورد استفاده قرار گرفت . در این راستا دو آزمایش جداگانه هر یک در قالب یک طرح لاتیس ساده (5X5) که یکی از آن ها برای ایجاد تنش و دیگری به عنوان شاهد بود اجرا گردید . تا زمان استقرار گیاه در ارتفاع ٢٠ سانتی متری عملیات زراعی مشابهی در دو آزمایش صورت گرفت . پس از این مرحله تا انتهای فصل رشد آزمایش شاهد بر اساس تشتک تبخیر کلاس A در تبخیر 70-60 میلی متر و آزمایش تحت تنش در تبخیر ١٧٠ میلی متر آبیاری گردید . پس از برداشت عمل کرد تک بوته و درصد روغن هر ژنوتیپ برای حد اقل پنج بوته تعیین کردید. عدم بروز اختلافات فاحش بین برخی صفات اندازه گیری شده در شرایط تنش و غیر تنش بیانگر این است که سطح تنش مورد استفاده بر ای ژنوتیپ های موجود در این بررسی قابل تحمل بوده است و در برر سی های آتی می توان سطوح بالاتر تنش را اعمال نمود. بر اساس نتایج بدست آمده از تجزیه مر کب بیشترین عمل کرد در شرایط شاهد (غیر تنش ) مربوط بهمحلی هندیجان و نیز بالاترین درصد روغن در شرایط شاهد (غیر تنش) مربوط به محلی هندیجان و در شرایط تنش مربوط به محلی کلات بوده است. اتکا به گزینش ژنوتیپ های متحمل به خشکی صرفا بر مبنای بالاترین عمل کرد ها اغوا کننده بوده و نتایج صحیح و معتبری به همراه نخواهد داشت . لذا از آنجا که هدف بررسی های تنش خشکی دستیابی به ژنوتیپ هایی است که دارای کمترین نوسان در شرایط تنش باشند بهره گیری از شاخص های تحمل و حساسیت در این زمینه راهگشا تر خواهد بود . با استفاده از شاخص های تحمل و حساسیت ژنوتیپ ها ی مختلف که بر اساس رابطه فیشر و فرناندز و مورر محاسبه گردیده اند بالاترین شاخص تحمل در ژنوتیپ مغان‐- ١٧ و کمترین شاخص حساسیت در ژنوتیپ مغان ‐ ١١ مشاهده گردید . با توجه شاخص هایمذکور و برخورداری ژنوتیپ های مغان -‐ ١١ و مغان – ١٧ از عمل کرد های مطلوب در شرایط تنش ، می توان به گزینش در ژرم پلاسم کنجد توده محلی مغان جهت نیل به ارقام دارای تحمل به خشکی امیدوار بود.

کنجد، تنش خشکی، شاخص های تحمل و حساسیت