احمد مجیدی راد - کارشناس ارشد عرفان اسلامی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه سمنان
زهرا منصورزاده - کارشناس الهیات دانشگاه ایلام

بشر در خدا پرستی از تشبیه به سوی تنزیه رفته است. او خدا یا خدایانی را که میپرستیده است اول به صورت موجوداتی کهدیده و شناخته بود تصور میکرده است. در مراحل بعدی بود که خدایان متعدد در ذهن و مفکرهی او جای خودرا به خدای یگانه دادندتبدیل شد. از این رو گفتار حاضر بر آن است که » نه مرکب بود و جسم و نه مرئی و نه محل « و خدای مجسم به خدای نادیدنی کهنخست به بررسی مساله تشیبه وتنزیه پرداخته و سیر تحول مسئله واصحاب آن را تا عصر ابن عربی تحلیل کرده و در ادامه ظرافتبین آن دو در آثار برجسته وی یعنی فصوص الحکم و فتوحات، » تئوری جمع « شیخ اکبر را در نشان دهد. تنزیه و تشبیه در نظامفکری عرفانی ابن عربی و پیروان مکتبش از اهمیت بسیاری برخوردار است. آنها نه اهل تشبیه محض هستند نه اهل تنزیه محض؛و –یا به تعبیری دیگر هم تشبیهیاند و هم تنزیهی؛ زیرا آنها نه تنزیه را کاملاً نفی کرده اند و نه تشبیه را، بلکه کوشیدهاند که میان تشبیهو تنزیه جمع کنند. از دیدگاه ابنعربی، هم از بعد وجود شناسی و هم از بعد معرفت شناسی، تنزیه آمیخته به تشبیه است و به همیندلیل معتقد است معرفتی صحیح و درست است که جامع میان تشبیه و تنزیه باشد.