جواد عصاررودی - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان
عبدالله واثق عباسی - دانشیار گروه زبان و ادبیات دانشده ادبیات دانشگاه سیستان و بلوچستان

در ادبیات ایران و جهان دو تلقی نسبت به ابلیس وجود دارد. یکی همان است که از کتابهای دینی ناشی شده و او را منشأهمه بدیها میشناسد. تلقی دوم که غیر متعارف یا عرفانی است با نظر دلسوزانه و حتی مساعد به او نگاه میکند. مولوی درمثنوی نگاهی کامل به ابلیس داشته هم توجیه و تأویل عارفان را به نوعی در داستان ابلیس و معاویه مطرح کرده و هم نگاهدینی را در جای جای مثنوی بیان میکند. این مقاله کوشیده است تا با بیان آیات قرآن دیدگاه دینی را نسبت به ابلیس بیانداشته، داستان های مثنوی را که مولانا نامی از ابلیس در آن برده را شرح و توضیح دهد. حاصل این جستجو همسویی اشعارمولانا با آیات قرآن است و همانطوری که در آیات قرآن نیز شیطان دفاعی کامل از خود دارد و در قیامت گناه تمام فریفتهشدگان را به گردن خود آنان میاندازد در مثنوی در داستان ابلیس معاویه، ابلیس سعی دارد تا از خود دفاع نموده و حتیرفتارهای خود را توجیه نماید. اما در دیگر آیات قرآن چهرهی واقعی ابلیس به تصویر کشیده شده و ماهیت اصلی، رفتار وعملکرد او را خداوند در این دنیا به مومنان شناسانده است. مولانا نیز در راستای شناساندن شیطان قیاس، ادعاهای پوچ ورفتارهای نامناسب شیطان را بیان مینماید.

ابلیس، مولانا، مثنوی، قرآن